1:10, czyli nasza mała „Somosierra”
W przemyskim Muzeum są od 1970 roku. Choć nie są w stałej ekspozycji, to często prezentowane w muzealnych salach. Kolejna ich ekspozycja została zablokowana przez lockdown, ale gdy tylko skończy się, to zapraszamy do Muzeum, gdzie już czekają cztery szkice „Bitwa pod Somosierrą” W. Kossaka i M. Wywiórskiego!
Aby Kossak został w Przemyślu
Wszystko zaczęło się wiosną 1968 roku, kiedy to w 8 numerze „Życia Przemyskiego” ukazał się artykuł autorstwa Zbigniewa Ziembolewskiego zachęcający do podjęcia akcji „zatrzymania” szkiców do panoramy Bitwa pod Somosierrą Wojciecha Kossaka i Michała Wywiórskiego w Przemyślu i „wyeksponowania w podobny sposób jak to uczyniono z „Bitwą pod Racławicami” we Lwowie w okresie międzywojennym”. Już wtedy zakładano, że stanowiłyby nie lada atrakcję dla turystów. Propozycja zakupu dzieła skierowana była do instytucji i osób zainteresowanych sprawami kultury i turystyki.
W marcu 1968 roku Towarzystwo Upiększania Miasta, redakcja tygodnika społecznego Życie Przemyskie, Rada Towarzystw Naukowych i Kulturalnych w Przemyślu zainicjowały zbiórkę społeczną funduszy na wykupienie, znajdującej się w posiadaniu rodziny Świerzawskich – wspomnianego szkicu do panoramy Bitwa pod Somosierrą. Akcja odbywała się pod nazwą „Aby Kossak został w Przemyślu”. Jak podkreślano „honorem wszystkich mieszkańców naszego miasta, którzy obok kultury nie przechodzą obojętnie, winno stać się zatrzymanie Kossaka w Przemyślu”, tym bardziej, że z ofertą kupna wystąpiło także Muzeum w Poznaniu. Także członkowie Towarzystwa Wiedzy Powszechnej na walnym zgromadzeniu oddziału na wniosek mgr Antoniego Kunysza postanowili włączyć się do akcji zbierania funduszy społecznych. Każdy z prelegentów miał przeznaczyć na ten cel jednorazowe honorarium, co łącznie miało dać niebagatelną kwotę 10 000 zł.
W dniu 11 lipca 1968 roku zgodnie z obowiązującym wówczas zarządzeniem Ministra Kultury, Komisja Zakupu Muzealiów przy Muzeum Okręgowym w Rzeszowie wyceniła wartość czterech obrazów Kossaka na kwotę 100 000 zł. Cena ta jednak nie odpowiadała właścicielce Pani Kamili Świerzawskiej. Zanim doszło do ostatecznych rozmów, Pani Świerzawska zmarła, a jej spadkobiercy wycofali ofertę sprzedaży. Wojewódzki Konserwator Zabytków, biorąc pod uwagę stopień zaangażowania społeczeństwa w zbiórkę funduszy, zlecił Muzeum Ziemi Przemyskiej zdeponowanie obrazów do czasu ostatecznego uregulowania zakupu. Zarządzenie, od którego odwołali się spadkobiercy choć nie ograniczało ich prawa własności, jednak uniemożliwiało wywóz obrazów z Przemyśla. Ostatecznie, do czasu rozstrzygnięcia, obrazy zdeponowano w Muzeum Diecezjalnym.
Stopniowo do akcji włączały się kolejne instytucje. Towarzystwo Upiększania Miasta przeznaczyło na wykup obrazów kwotę 1000 złotych, wzywając do udziału i „szlachetnego współzawodnictwa” inne instytucje: Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Towarzystwo Literackie im. A. Mickiewicza, Towarzystwo Historyczne, Stowarzyszenie Elektryków, Koło Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Komunikacji przy oddziale przeładunkowym w Żurawicy, Zrzeszenie Prawników Polskich, Koło Towarzystwa lekarskiego, Dyrekcję Lasów Państwowych, MHD, PSS „Źródło”, ZHP, ZMS,ZMW, załogi przemyskich zakładów pracy, Wydział Oświaty, szkoły i inne organizacje.
Na apel zareagowali także członkowie Towarzystwa Fredreum przeznaczając 1000 zł, Technikum Łączności – 1000 zł, Szkoła Podstawowa nr 1 – 500 zł, PTTK – 1000 zł. Wśród kolejnych darczyńców byli: Państwowa Szkoła Muzyczna II Stopnia , która ofiarowała 44 zł, Stacja Krwiodawstwa – 450 zł, Ośrodek Szkolno-Wychowawczy dla dzieci głuchych – 120 zł, grono nauczycielskie i uczniowie Szkoły Podstawowej nr 5 ofiarowali 350 zł, Rada Zakładowa MHD Art. Przemysłowymi – 200 zł, Obwodowy Urząd Telekomunikacyjny – 48.40 zł. Rejonowy Urząd Telekomunikacyjny – 640 zł, Zakłady Płyt Pilśniowych – 3 637 zł. Darczyńcami były także osoby prywatne, m.in. dr Wilhelm Bartkiewicz, Elżbieta Ożóg, Bogusław Dobrzański. W końcu 1968 roku na koncie Społecznego Komitetu Zakupu Dzieł Sztuki było 36 589, 77 zł.
W grudniu 1969 roku odbyło się posiedzenie komisji rzeczoznawców przy udziale członków społecznego komitetu zakupu dzieł sztuki, „która uznała warunki sprzedaży panoramy Wojciecha Kossaka „Bitwa pod Somosierrą” za mieszczące się w granicach cen tego rodzaju dzieł sztuki”. Panoramę zakupiono od Anny Świerzawskiej ostatecznie za kwotę 190 000 zł., każdy obraz wyceniono na 47 500 zł.
Szkic do panoramy „Bitwa pod Somosierrą” Wojciecha Kossaka i Michała Wywiórskiego jest w zbiorach przemyskiego Muzeum od 23 VII 1970 roku.
Iwona Bobko
Dla osób spoza Przemyśla a chcących zapoznać się z tym jakże ciekawym dziełem, proponujemy wizytę na naszej „wirtualnej panoramie” dostępnej pod poniższym przyciskiem:
