Czytelników Biblioteki Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej z pewnością zainteresuje możliwość dostępu do wielu cennych pozycji z jej bogatego księgozbioru bez wychodzenia z domu. Nie tylko ze względu na ograniczenia spowodowane zachowaniem dystansu społecznego, które od dłuższego czasu sprawiają, że korzystanie z czytelni bibliotecznej jest trudniejsze niż kiedyś. Możliwość przeczytania unikalnych książek z muzealnej biblioteki na ekranie własnego komputera istnieje już od wielu lat. Już od dawna jest to wygodna forma dostępu do książek z Biblioteki MNZP, dużo wcześniej niż zaczęła się pandemia. Jedną z możliwości dostępu do cyfrowych wersji części naszego księgozbioru oferuje Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa.

Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa (PBC) jest regionalną biblioteką cyfrową tworzoną przez instytucje z Podkarpacia. Powstała w 2007 roku i na początku obejmowała współpracę między Biblioteką Uniwersytetu Rzeszowskiego oraz Wojewódzką i Miejską Biblioteką Publiczną w Rzeszowie. W ciągu kolejnych lat dołączały do projektu kolejne biblioteki: szkół wyższych, bibliotek publicznych miast Podkarpacia, muzeów z całego województwa, w tym także Biblioteka Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, która przystąpiła do regionalnej biblioteki cyfrowej PBC w 2013 roku.

Za główny cel Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa przyjęła utrwalenie w formie cyfrowej i udostępnianie w internecie wartościowych zbiorów bibliotecznych, stanowiących przede wszystkim dorobek piśmienniczy województwa podkarpackiego. Składają się na nie regionalia, materiały naukowe i dydaktyczne, gazety i czasopisma, słowem wszystkie druki stanowiące dziedzictwo kulturowe regionu. Udostępnienie wydawnictw w formie skanów pozwala lepiej chronić i archiwizować zbiory poprzez ograniczenie konieczności sięgania do oryginałów. W PBC umieszczane są głównie dzieła, które przeszły do tzw. „domeny publicznej” i wobec których wygasły autorskie prawa majątkowe, choć niekiedy zdarzają się również publikacje współczesne, na które uzyskano licencje.

Specyfika zbiorów Biblioteki MNZP sprawia, że przekazuje ona do zbiorów PBC wydawnictwa nie tylko dotyczące terenu obecnego województwa podkarpackiego, ale znacznie większego obszaru terytorialnego i tematycznego. Zbiory Biblioteki MNZP obejmują bowiem liczne publikacje wydane na dawnych polskich ziemiach wschodnich, wydawnictwa obcojęzyczne z czasów monarchii austro-węgierskiej, wśród których ważne miejsce zajmują książki o tematyce wojskowej, ściśle związanej z charakterem Przemyśla jako twierdzy, a także różnorodne cenne dary, które stały się zalążkiem muzealnej biblioteki. Systematycznie od 2013 roku są spośród nich wybierane publikacje, które trafiają do Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej, wzbogacając także jej zbiory.

Okazją do przybliżenia informacji o cyfrowych wersjach księgozbioru Biblioteki MNZP w Podkarpackiej Bibliotece Cyfrowej był odbiór pod koniec września bieżącego roku kolejnej partii zeskanowanych w Rzeszowie książek z biblioteki muzealnej oraz przekazanie następnych do utworzenia wersji on-line. Można przy tym podzielić się kilkoma ciekawymi szczegółami z tej wieloletniej już współpracy.

Biblioteka MNZP i Podkarpacka Biblioteka Cyfrowa rozpoczęły współpracę w 2013 roku. Według pierwszego rewersu z 29 listopada 2013, zawierającego sześć tytułów, pierwszą publikacją dodaną do PBC z Biblioteki MNZP było „Kazanie Skargi” Jana Matejki, z tekstem Tadeusza Jaroszyńskiego. Album (nr inw. 7692) odnosi się do jednego z najsłynniejszych obrazów Jana Matejki, tytułowego „Kazania Skargi”, wystawionego w Salonie Paryskim w 1864 roku, za który artysta otrzymał tam złoty medal. W sposób prawdopodobnie niezamierzony publikacja ta znalazła się wśród zbiorów biblioteki cyfrowej dokładnie w setną rocznice swojego wydania, gdyż ukazała się w Warszawie w 1913 roku. Nie bez powodu trafiła też do Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej. Związki Jana Matejki z naszym regionem podkreślone są chociażby w postaci jego pobytu na zamku w Krasiczynie w 1876 roku. Matejko, goszczony przez Sapiehów, malował tam fragmenty innego słynnego obrazu: „Bitwy pod Grunwaldem”. Wykonywał tam studia koni, ale innym interesującym rezultatem pobytu artysty w Krasiczynie było wybranie twarzy Adama Stanisława Sapiehy do przedstawienia wielkiego księcia litewskiego Witolda.

Ciekawostkę stanowi fakt, że pierwsze publikacje z Biblioteki MNZP zostały zeskanowane do Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej nie w Rzeszowie, ale w czytelni muzealnej. Przez szereg dni jesienią 2013 roku pracownicy PBC przyjeżdżali z Rzeszowa do Przemyśla ze skanerem i na miejscu digitalizowali poszczególne fragmenty przygotowanych książek.

Jak wspomniałem, na pierwszym rewersie z tytułami publikacji przeznaczonymi do zbiorów on-line znalazło się sześć tytułów. Ale już na następnych rewersach, zaczynając od marca 2014 roku, ilość tytułów i woluminów znacząco się zwiększała. Za każdym razem przekazywano do skanowania, już w Rzeszowie, publikacje podkreślające specyfikę zbiorów Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. Tak np. w drugiej partii książek do PBC znalazł się „Kalendarz pamiątkowy z czasów oblężenia Przemyśla w r. 1914” (nr inw. 2729). Omówienie tytułów przekazanych z Biblioteki MNZP do PBC samo w sobie może być ciekawe i stanowić treść osobnego artykułu, zachęcającego do przeczytania tych lektur. Są wśród nich wydawnictwa polskie, ukraińskie, austriackie, niemieckie, książki, albumy fotograficzne, katalogi sztuki, katalogi muzealne, encyklopedie, kalendarze, statuty organizacji, sprawozdania szkolne i szematyzmy kościelne różnych obrządków, czasopisma przemyskie, np. „Kuryer Przemyski”, „Nowiny”, „Nowiny Przemyskie”, czasopisma ukraińskie i wiele innych. Natomiast z grupy książek Biblioteki MNZP, które ostatnio zostały dołączone do PBC warto wymienić jako szczególnie interesujące relacje żołnierzy bawarskich z walk o Twierdzę Przemyśl w maju i czerwcu 1915 roku z wydawnictwa pt. „Unsere Bayern im Felde. Erzählungen aus dem Weltkriege 1914/16 (…)” (nr inw. 42044). Orientacyjnie można podać, że od 2013 do 2021 roku blisko trzydzieści razy przekazano z Biblioteki MNZP partie książek i wydawnictw do zdigitalizowania w PBC, w łącznej ilości przeszło tysiąca pięciuset woluminów różnych tytułów książek i czasopism. Pomimo tak imponującej liczby, w dalszym ciągu w bibliotece muzealnej znaleźć będzie można tytuły, które jeszcze nie zostały umieszczone w bibliotekach cyfrowych. Nie wszystkie wydawnictwa przekazane do PBC zostały jednak zdigitalizowane, niektóre posiadały już wersje cyfrowe, przekazane ze zbiorów innych instytucji. Czasami jednak dokonywano skanowania tych samych tytułów, jeśli różnił się rok wydania lub egzemplarz posiadał swoją wyróżniającą go wyjątkowość.

Książki z muzealnej biblioteki umieszczone w formie cyfrowej w Podkarpackiej Bibliotece Cyfrowej dostępne są nie tylko w domenie Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej, ale dotrzeć do niech można także poprzez wyszukiwarkę Federacji Bibliotek Cyfrowych (FBC). Dzięki temu nasze tytuły mogą zostać znalezione w ogólnopolskiej bazie, liczącej już ponad 8,2 miliona obiektów. Pochodzenie wydawnictw ze zbiorów Biblioteki MNZP jest zaznaczone w części opisowej danego tytułu.

Na koniec pozostaje już tylko zachęcić do korzystania ze zbiorów Biblioteki MNZP dostępnych w wersji on-line na stronach Podkarpackiej Biblioteki Cyfrowej, a także na stronie Federacji Bibliotek Cyfrowych. To w wielu wypadkach oszczędność czasu, a co najważniejsze ochrona dla oryginałów, które po zdigitalizowaniu nie muszą być narażone na pogorszenie stanu zachowania.

Marcin Marynowski

Link na wyszukiwarkę PBC:

https://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra

Link na wyszukiwarkę FBC:

https://fbc.pionier.net.pl/

Autor skorzystał z:

• A. Rak, M. Zajdel, Pracownia Digitalizacji Zbiorów Wojewódzkiej i Miejskiej Biblioteki Publicznej w Rzeszowie, „Podkarpackie Studia Biblioteczne”, Nr 4 (2015), s. 15-29.
• https://bur.ur.edu.pl/biblioteka-cyfrowa (dostęp 24.09.2021).
• https://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra (dostęp 24.09.2021).
• Rewersy wypożyczeń Biblioteki MNZP do PBC.