Trzynastego listopada 2020 roku to piątek. Piątek, trzynastego uważany jest do dziś przez osoby przesądne za dzień feralny, pechowy, przynoszący wszelkie nieszczęścia. Nasuwa się pytanie – dlaczego? Liczbom od najdawniejszych czasów przypisywano znaczenia symboliczne, co ma swoje odbicie w dogmatach religijnych, wierzeniach ludowych, bajkach, a także w sztuce. Genezy pechowego piątku wypadającego trzynastego dnia miesiąca poszukuje się zarówno w starożytności, zwłaszcza w starożytnej Babilonii, jak i w katolicyzmie, który paradoksalnie wiarę w przesądy uważa za grzech. Babilończycy, ale również Egipcjanie i Rzymianie liczbę 13 uważali za nieszczęśliwą, bo ich porządek świata opierał się na liczbie 12 (12 miesięcy, 12 znaków zodiaku, 12 prac Herkulesa, dwunastogodzinny cykle doby, miara ilości – tuzin), a wkradająca się w ten poukładany świat trzynastka burzyła tę harmonię i równowagę wszechświata, była związana z siłami chaosu.

W chrześcijaństwie powiązano trzynastkę z Ostatnią Wieczerzą i osobą Jezusa jako trzynastą osobą, która wkrótce odejdzie z grona zebranych przez mękę i śmierć. Z tego powodu później unikano sadzania przy stole tylu osób, szczególnie podczas wieczerzy wigilijnej, wierząc, że trzynasta osoba wkrótce umrze. W historii Jezusa pojawia się również motyw trzynastego gościa – Judasza, który zdradził.

Jedną z najpopularniejszych teorii o pechowym piątku trzynastego jest historyczne wydarzenie. To właśnie w piątek trzynastego 1307 roku król Francji Filip IV kazał zamknąć Zakon Templariuszy, a z zakonnikami rozprawił się bardzo brutalnie, paląc ich na stosie za herezję i czary. Nie skończyło się to dobrze dla władcy. Według legendy został przeklęty przez mistrza zakonu i wkrótce zmarł. Niektóre relacje mówią o tym, że klątwa obejmowała również potomków króla Francji aż do trzynastego pokolenia.

Piątek jest w chrześcijańskim świecie smutnym dniem śmierci Chrystusa i chwilowym tryumfem zła. W kulturze magicznej to dzień, w którym czarownice szykowały się na swoje sabatowe obrządki. Piątek w dawnej Polsce był uważany za „ciężki” właśnie z powodu ukrzyżowania Jezusa. Znalazło to swoje odbicie w przysłowiach ludowych: „W piątek zły początek”. Współcześnie piątek to raczej wyczekiwany dzień rozpoczęcia weekendu i odpoczynku po pracy.

Pechowość piątku trzynastego to efekt niefortunnego połączenia dwóch negatywnych symbolik. W przesądy można wierzyć lub nie, ale niektórzy w piątek trzynastego wolą zachować większą ostrożność niż zwykle. Ludzie przesądni, którzy wierzą w pechowość tego dnia, uważają, że powodem nieszczęścia, które ewentualnie może ich spotkać jest sam fakt, że trzynasty dzień miesiąca przypadł właśnie w piątek. Istnieje nawet nazwa na strach przed trzynastką – to triskadekafobia. A przecież trzynastka może się też kojarzyć dobrze, na przykład z trzynastą pensją.

Według wielu przesądów w piątek, trzynastego nie powinno się wykonywać lub rozpoczynać rożnych czynności. Pecha może przynieść w ten dzień wstanie lewą nogą lub przejście pod drabiną albo oglądanie się za siebie. Ta ostatnia czynność, od zawsze i w wielu kulturach uważany był za zły znak.

Choć dziś króluje rozum i zdrowy rozsądek, to nadal dla wielu osób piątek, trzynastego zapowiada nieszczęście. Jeśli założymy sobie, że trzynastego w piątek jest pechowy, to faktycznie może się taki okazać, psychologia nazywa to samorealizującą się przepowiednią. Pociechą dla tych osób, które obawiają się trzynastego w piątek jest to, że połączenie piątku i trzynastki nie zdarza się zbyt często w ciągu roku. Słowa piosenki kiedyś śpiewanej przez Kasię Sobczyk: Trzynastego wszystko zdarzyć się może… niech będą puentą tego tekst.

dr Małgorzata Dziura