Ulubiony Święty wszystkich dzieci
Święta Bożego Narodzenia coraz bliżej, a w ich tradycję wpisuje się Święty Mikołaj. Już 6 grudnia wszystkie dzieci będą wypatrywać św. Mikołaja. Starszy, dobrotliwy pan z długą, siwą brodą, w czerwonym ubraniu, czapce z pomponem i wielkim workiem prezentów odwiedzi wszystkie grzeczne dzieci. Przyjedzie w saniach ciągniętych przez renifery. Taki wizerunek Mikołaja pochodzi z kultury anglosaskiej i od lat trzydziestych XX wieku upowszechnił się na świecie za sprawą świątecznej reklamy coca-coli. Prawdziwy św. Mikołaj był biskupem Miry i zasłynął z wielkiej hojności. To właśnie jemu przypisuje się zwyczaj obdarowywania prezentami.
O życiu św. Mikołaja nie zachowało się zbyt wiele informacji, za to powstało mnóstwo opowieści o jego hojność i niezwykłych czynach. Dziś wiedza o św. Mikołaju jest mieszaniną faktów historycznych i legend. Przyjmuje się, że urodził się około 270 roku w miejscowości Patros w Azji Mniejszej (dzisiejsza Turcja). Rodzice Mikołaja nie mogli mieć dzieci. Gorącą modlitwą wyprosili sobie u Boga łaskę potomstwa. Urodził się upragniony syn Mikołaj, szybko go jednak osierocili, gdy był jeszcze młodzieńcem. Zmarli podczas zarazy. Po ich śmierci Mikołaj odziedziczył spory majątek, który rozdał potrzebującym i wstąpił do wspólnoty mnichów, a później został biskupem. Zmarł 6 grudnia 342/345 roku.
Mikołaj jako biskup zasłynął z wielu miłosiernych uczynków i dzięki temu otrzymał od Boga dar czynienia cudów. Potrafił ocalać rozbitków z morskiej toni, wytrącać miecz z ręki kata, poskramiać pioruny i burze, a nawet wskrzeszać zmarłych. Mikołaj został patronem podróżnych, żeglarzy, rybaków, flisaków, piekarzy, więźniów, kupców, panien na wydaniu i dzieci. Wracając do tematu prezentów od św. Mikołaja, to w apokryfach można odnaleźć opowieść o pomocy trzem biednym pannom bez posagu, którym groziła praca w domu publicznym, ale św. Mikołaj je ocalił, ofiarując im sakiewki pieniędzy, by mogły wyjść za mąż. Gdy biskup dowiedział się o nieszczęściu dziewcząt, nocą wrzucił przez komin trzy sakiewki z pieniędzmi. Wpadły one do pończoch i trzewiczków, które owe panny umieściły przy kominku dla wysuszenia. Stąd powstał zwyczaj wystawiania przy kominkach butów lub skarpet na prezenty. Święty Mikołaj pomógł również trzem młodym chłopcom, skazanym na karę śmierci. Według innej wersji legendy wręcz przywrócił ich poćwiartowane ciała do życia. Święty Mikołaj zawsze był blisko ludzi, którzy nie mieli nic, byli w jakiejś wielkiej potrzebie lub znajdowali się w tarapatach.
W polskiej tradycji, już w XVIII wieku w kościołach ustawiano „skrzynki św. Mikołaja”, a dzięki datkom wrzucanym do nich, fundowano posagi dla najuboższych dziewcząt z danej parafii. W tradycji ludowej św. Mikołaj był czczony jako patron pasterzy oraz owiec, bydła i koni. W dawnych czasach szczególnie obawiano się wilków i wierzono, że 6 grudnia gromadzą się w watahy i zagrażają ludziom i zwierzętom domowym. Stąd w wigilię tego dnia pasterze i mieszkańcy niektórych regionów pościli, aby uprosić od św. Mikołaja ochronę przed napaścią wilków. Do Świętego kierowano specjalne modlitwy, które miały zabezpieczyć przed wilkami. Mikołaj był uważany za świętego, który udzielał pomocy w każdej potrzebie i jemu poświęcano wiele kościołów. Z czasem wzór postępowania św. Mikołaja przyczynił się do tradycji potajemnego wręczania dzieciom upominków.
Dzisiejszy popularny zwyczaj obdarowywania dzieci prezentami wzorem św. Mikołaja, w dniu jego święta przywędrował do naszego kraju prawdopodobnie z Niemiec około 1840 roku i rozpowszechnił się najpierw w najbogatszych domach, a dopiero po II wojnie światowej trafił na polską wieś. Podarki dla dzieci były początkowo bardzo skromne: jabłka, orzechy, pierniki, drewniane zabawki, święte obrazki, a dziś zdarzają się bardzo drogie i wyszukane prezenty. Każde dziecko zawsze wiedziało i nadal wie, że św. Mikołaj przychodzi nocą i szybko znika, ale zostawia podarunki.
Św. Mikołaj jest bardzo ważną postacią zarówno wschodniego jak i zachodniego chrześcijaństwa. Najczęściej był przedstawiany z księgą Ewangelii i ręką uniesioną do błogosławieństwa. Nie nosił mitry, bo w jego czasach takie nakrycie głowy przynależało cesarzowi. W ikonografii funkcjonuje wiele wizerunków św. Mikołaja. W zbiorach Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu znajdują się różne wizerunki tego Świętego, zarówno biskupa, jak i ludowe wizje Mikołaja – Santa Claus.
Osoba Świętego Mikołaja i opowieści z nim związane stały się współcześnie częścią tradycji bożonarodzeniowej. Obraz św. Mikołaja na przestrzeni wieków uległ wielu modyfikacjom. Jedno, co w osobie tego świętego pozostało niezmienione, to jego wielka dobroć, szczodrość i ogromna miłość do dzieci. Chyba nikt nie wyobraża sobie Bożego Narodzenia bez Mikołaja. Jest to jedna ze świątecznych ikon kultury.
dr Małgorzata Dziura
