Skazówka listowa czyli nauka o listach dla dzieci razem przykładami w moralną naukę przybranemi obiaśniona…
Biblioteka Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej z założenia gromadzi publikacje wydane w Przemyślu oraz związane z regionem przemyskim i Przemyślem. Z tego względu wśród jej zbiorów znajdują się wydawnictwa pochodzące także z drukarni przemyskich. Jedną z takich książek jest wydana w oficynie Jana Gołębiowskiego w 1812 roku Skazówka listowa czyli nauka o listach dla dzieci razem przykładami w moralną naukę przybranemi obiaśniona. Przez Ignacego Lubicz Czerwińskiego Oby. Cyr. Lwowsk. [i.e. Obywatela Cyrkułu Lwowskiego].
Jan Gołębiowski prowadził drukarnię w Przemyślu na początku XIX wieku. Z jego oficyny pochodzą (według A. Siciak) m. in. Szematyzmy wydawane w latach 1814-1823, a także m. in. prace wspomnianego Ignacego Lubicz Czerwińskiego (10 tytułów). Najwcześniejszy druk tego autora w oficynie Gołębiowskiego to Skazówka… z 1812 r. Biblioteka MNZP posiada także dwa inne druki. Pierwszy to Rys dziejów kultury i oświecenia narodu polskiego. Od wieku X do końca wieku XVII, w dwóch częściach, 1816 oraz Uwagi rozumu i ludzkości nad fałszem i ciemnotą zabobonów, gusłów itd., 1817.
Ignacy hr. Lubicz Czerwiński urodzony w 1769 roku w Grzędzie pod Lwowem, zmarł w 1834 roku. Z wykształcenia prawnik, na co dzień postępowy właściciel ziemski oraz pisarz. Wydał kilkanaście prac z zakresu wspomnianego prawa, a także moralności i obyczajowości wiejskiej. Autor prac etnograficznych, m. in. o Bojkach.
Biblioteka posiada w swoich zbiorach dwa egzemplarze Skazówki…, formatu 8°. Zostały wytłoczone na papierze czerpanym, zaopatrzonym w późniejszym okresie w papierową oprawę (o czym świadczy obecność identycznych opraw tej samej proweniencji). Na oprawie na wewnętrznej stronie widnieje exlibris księgozbioru Biblioteki Greko-katolickiej
w Przemyślu, a także pieczęć Zakonu Karmelitów w Przemyślu. Druk posiada podwójną paginację stron – do części właściwej cyfry rzymskie, następnie arabskie. Zaopatrzony jest w kustosze.
Pierwsze strony książki zawierają przedmowę autora, następnie spis treści nazwany: Treść nauk listowych z wyszczególnionymi nagłówkami: Naukami, czyli zagadnieniami, których jest dziewiętnaście. Na początku autor wyjaśnia co to są listy, dlaczego się je pisze, jak są zbudowane oraz jakie są ich rodzaje. Następnie dzieli je ze względu na treść i podaje przykłady całych listów.
Książka jest bardzo ciekawa, gdyż skierowana jest do dzieci i porusza temat dzisiaj już mało popularny, korespondencji, czyli nauki pisania listów. W tamtym okresie wysyłanie listów było najpowszechniejszym sposobem komunikacji, ze względu na dzielące ludzi znaczne odległości. Publikacja ukazuje także obyczaje tamtego okresu m.in. patriarchat, sztywność norm, stosunek do instytucji, hierarchię itp. Przykładowe listy zawierają myśli tamtego czasu szacunek dla starszych np. Syn prosi Oyca, aby mu wolno na instrumencie grać się uczyć.
Hierarchię ukazują listy rekomendacyjne np.: Przyjaciel rekomenduje sługę a także rozkazy np.: Syn do sługi pisze w imieniu Oyca, aby rozkazy sobie dane dopełnił.
Autor dzieli listy na oficjalne takie wysyłane do rodziców i rodziny: Syn winszuje nowego roku rodzicom, a także nieoficjalne np. do przyjaciół: Prosi o bliższą dla siebie przyjaźń.
W treści książki odbija się charakterystyczny dla autora moralizatorski charakter oraz znamiona wartości końca XVIII i początku XIX wieku. Epoka powstania pracy czyni z niej raczej archaiczną ciekawostkę, gdyż ewolucja korespondencji, w takiej formie, jak przestawiono ją w omawianej publikacji, szczególnie w XXI wieku oraz relacje m. in. między dziećmi, a rodzicami uległy istotnym przemianom. Pisanie listów pozostaje dziś jedynie formą zadania szkolnego a w codziennej komunikacji dominuje wysyłanie emaili.
Agnieszka Górniak
Źródła
1. A. Siciak, Dzieje książki w Przemyślu w okresie autonomii Galicji (1867-1914), Przemyśl 2012,
2. Eadem, Druki przemyskie 1754-1939, Przemyśl 2002.
3. Ignacy Lubicz Czerwiński W: Polski Słownik Biograficzny 1937, t. 4, z. 16, s. 353-354.
4. Obyczaje w Polsce. Od czasów średniowiecza do czasów współczesnych, pod red. A. Chwalby, Warszawa 2005.
