Palma wielkanocna
Palma wielkanocna tudzież gałązka wierzbowa jest symbolem Niedzieli Palmowej, zwanej też Kwietną lub Wierzbną. Niedziela ta rozpoczyna cykl świąt Wielkiej Nocy i upamiętnia tryumfalny wjazd Jezusa do Jerozolimy, gdzie witano Go gałązkami palmowymi. Polskie tradycyjne palmy są inne niż te jerozolimskie, przygotowuje się je z gałązek wierzby, drzewa, które najszybciej na wiosnę zakwita i symbolizuje odradzające się życie i siły witalne. Oprócz witek wierzbowych z rozwiniętymi baziami, które nazywa się kotkami czy też kocankami, do ozdoby palm wielkanocnych wykorzystuje się bukszpan, barwinek, jałowiec, kwiaty z bibuły i wstążki.
Palma wielkanocna jest związana nie tylko z tradycją religijną, ale też ludową. Przez wieki mieszkańcy wsi uważali, że poświęcona palma chroni ludzi, zwierzęta, pola i domostwa przed wszelkim złem. Połykanie bazi miało zapobiegać bólom gardła. Uderzanie witkami wierzbowymi przekazywać siły witalne tkwiące w wierzbie oraz zdrowie. Zmieszanie kocanek z ziarnem siewnym i podłożenie ich pod pierwszą zaoraną skibę miało zapewnić urodzaj. Palma była wykorzystywana przez cały rok do zabiegów religijno-magicznych. W Poniedziałek Wielkanocny gospodarze kropili wodą święconą pola i wbijali w nie krzyżyki z palmowych gałązek, co miało chronić uprawy przed nawałnicami i gradobiciem oraz innymi klęskami żywiołowymi. Palmę wystawiano w oknie w czasie burzy, by zabezpieczała dom przed piorunami i pożarem. Palmą wielkanocną uderzano bydło wypędzane po raz pierwszy na pastwisko, co miało udzielić im „siły żywotnej” i uchronić przed niebezpieczeństwem. Najczęściej przechowywano ją za obrazem, by chroniła dom przed nieszczęściem i fałszywymi sąsiadami.
W Polsce, niektóre regiony mają swoje charakterystyczne palmy, które wyróżniają się wyglądem, jak i techniką wykonania. Tradycja wykonywania palm jest szczególnie bogata na Kurpiach (Mazowsze) i w niektórych miejscowościach Małopolski – Rabce, Lipnicy Murowanej. W Niedzielę Palmową w Lipnicy Murowanej odbywa się co roku konkurs na najwyższa i najokazalszą palmę oraz jarmark folklorystyczny. Kurpie Zielone też słyną z palm wielkanocnych, a zwłaszcza Łyse jest kurpiowską stolicą palm bibułowych. Palmy kurpiowskie osiągają nieraz długość kilku metrów i są prawdziwymi barwnymi dziełami sztuki zrobionymi z papierowych kwiatów. Charakteryzują się rozwidleniem na wierzchołku, co sprawia, że ma się wrażenie, że z palmy na szczycie wyrastają mniejsze palemki. Obecnie najpopularniejszą formą palmy w Polsce jest niewielka, ale bardzo kolorowa palma wileńska upleciona z suszonych kwiatów, ziół i traw, z akcentami mchów. Wykorzystuje się również kłosy zboża. Wokół wierzbowego patyczka z baziami wite są suche kwiaty i inne rośliny, a całość wieńczy wiecha z naturalnej lub farbowanej mietlicy.
Chrześcijański zwyczaj przygotowywania i święcenia palm w niedzielę poprzedzającą Święta Zmartwychwstania Pańskiego, to tradycja która przetrwała od czasów średniowiecznych do dnia dzisiejszego. Niedziela Palmowa rozpoczyna Wielki Tydzień i wprowadza już w atmosferę wielkanocną.
dr Małgorzata Dziura
