Księgozbiór Biblioteki MNZP wzbogacił się w ostatnich dniach o biografię gen. brygady Stanisława Tessaro „Zosika” (1891-1933). Książka koncentruje się na wojskowych aspektach jego życiorysu – od działalności niepodległościowej przed 1914 r. poprzez służbę w Legionach w czasie I wojny światowej, dowodzenie kolejnymi jednostkami w czasie wojny polsko-bolszewickiej, służbę w okresie powojennym (m. in. dowodzenie Korpusem Ochrony Pogranicza w latach 1929-1930), aż do objęcia funkcji dowódcy Okręgu X Korpusu w Przemyślu, którą to funkcję Tessaro pełnił od października 1930 r. do śmierci (w wyniku zapalenia płuc) w dniu 9 marca 1933 r.

Niezbyt obszerne opracowanie (w sumie 120 stron ze sporą ilością fotografii) przedstawia typowe losy przedstawiciela pokolenia urodzonego w ostatnich dekadach XIX wieku, którego reprezentanci w odrodzonej Polsce osiągnęli najwyższe stopnie wojskowe. Czytelnik zainteresowany przemyskim etapem jego aktywności słusznie może odczuwać niedosyt wynikający z faktu, że temu okresowi życia gen. Tessaro nie poświęcono w książce zbyt wiele uwagi; znajdziemy tu jedynie informacje o objęciu przez niego funkcji dowódcy X Korpusu, okolicznościach śmierci i przebiegu pożegnania zmarłego w Przemyślu (gen. Tessaro spoczął ostatecznie na Powązkach). A z jego działalnością w Przemyślu wiąże się ciekawy epizod wynikający z historii miasta w czasie I wojny światowej i związany z lokalnymi relacjami polsko-węgierskimi w okresie międzywojennym.

W sierpniu 1932 r. z dwudniową wizytą miasto odwiedził Jenő Lévai. Urodzony w 1892 r. w Budapeszcie, w czasie walk o Twierdzę Przemyśl Lévai służył jako chorąży artylerii w okolicy fortu VIb „Lipnik”. Po wojnie zajął się dziennikarstwem, od 1932 r. był redaktorem tygodnika „Magyar Hétfő”. Tu opublikował swe wspomnienia z Przemyśla pt. „Egy vártüzér naplója” („Dziennik artylerzysty fortecznego”), które w następnym roku wydane zostały w formie książkowej pt. „Éhség, árulás, Przemyśl” („Głód, zdrada, Przemyśl”). Program wizyty, podczas której Lévai zbierał materiały do pisanej właśnie książki (wiązało się to też z odwiedzinami Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej), obejmował również wizytę u gen. Tessaro. Było to prawdopodobnie pierwsze i jedyne spotkanie redaktora „Magyar Hétfő” z dowódcą X Korpusu, tym niemniej było ono bardzo owocne. Komunikując się w języku niemieckim i rosyjskim (Tessaro urodził się w zaborze rosyjskim i tam kończył szkołę średnią, zaś Lévai rosyjskiego nauczył się w niewoli w Rosji), obydwaj weterani podzielili się swymi wspomnieniami wojennymi: Polak z bojów w Karpatach oraz z czasu, gdy ranny przebywał w jednym z budapeszteńskich szpitali, Węgier z okresu walk o Przemyśl.

13 listopada 1932 r. w Budapeszcie odbyła się uroczystość odsłonięcia pomnika ku czci węgierskich obrońców Twierdzy Przemyśl. Odczytano wówczas także telegram od dowódcy X Korpusu, który brzmiał: „W dniu uroczystego odsłonięcia pomnika obrońców przemyskiej twierdzy przesyłam pozdrowienia i wyrazy uznania dla pamięci bohaterów węgierskich poległych w jej obronie. Generał Tessaro ”.

Niespodziewana śmierć Tessaro w marcu 1933 r. także nie pozostała bez echa nad Dunajem – Lévai poświęcił mu w Magyar Hétfő tekst pt. „Egy nagy lengyel generális halálára” („Z okazji śmierci wielkiego polskiego generała”), w którym podkreślił zasługi wojenne zmarłego, jak i jego sympatię żywioną do Węgrów i Węgier.

Książka „Generał Brygady Stanisław Tessaro-Zosik” dostępna jest w Bibliotece MNZP (sygn. 41964)

Literatura:

• Zbigniew Gnat-Wieteska, Generał Brygady Stanisław Tessaro-Zosik, Pruszków 2014.
• „Magyar Hétfő”, R. 8, nr 35, 36, 47 z 14 listopada 1932; R. 9, nr 12 z 20 marca 1933 r.
• „Tygodnik Przemyski”, R. 6, nr 32 z 14 sierpnia 1932 r.

Tomasz Pomykacz

Levay, Tygodnik Przemyski 1932