Książka „Römische Villa bei Pola” Hansa Schwalba w zbiorach Biblioteki MNZP w Przemyślu
Wydawać by się mogło, że trudno jest znaleźć temat, dla którego wspólnym mianownikiem byłyby wakacje, zbiory Biblioteki MNZP i Twierdza Przemyśl. Tym niemniej, jeśli uznać, że temat odkrycia pozostałości rzymskiej willi na wybrzeżu Morza Adriatyckiego w luźny sposób wiąże się z okresem kanikuły, można pokusić się o taką próbę prezentując książkę Römische Villa bei Pola (w dosłownym tłumaczeniu: Rzymska willa nieopodal Poli) autorstwa Hansa Schwalba, której dwa egzemplarze znajdują się w zbiorach Biblioteki MNZP w Przemyślu.
Hans (właściwie Johann) Schwalb urodził się w 1867 r. w Stryju (Galicja) w rodzinie urzędniczej. W 1888 r. po ukończeniu Technicznej Akademii Wojskowej (k.u.k. Technische Militärakademie) w Mödling w randze podporucznika rozpoczął służbę w 1 Pułku Inżynieryjnym. Większą część służby odbył w dyrekcjach fortecznych w Mostarze (Bośnia i Hercegowina), Poli (obecnie Pula w Chorwacji), Bilec (obecnie Bileća w Bośni i Hercegowinie) oraz Przemyślu, jak również w Wojskowym Komitecie Technicznym (k.u.k. Technische Militärkomitee). Jako kapitan przydzielony do służby wojskowej w c. i k. 6 Batalionie Pionierów odznaczył się udzielając pomocy w czasie i po katastrofalnej powodzi w Eisenerz (Styria) w 1898 r.
W lipcu 1911 r. w randze majora przeniesiono go z Wojskowego Komitetu Technicznego do Dyrekcji Inżynierii Fortecznej w Przemyślu. W listopadzie 1911 r. został awansowany na podpułkownika, zaś rok później objął funkcję dyrektora przemyskiej Dyrekcji Inżynierii Fortecznej. Wraz z wybuchem wojny, w sierpniu 1914 r. awansował na pułkownika. Od wybuchu wojny i w czasie walk o Twierdzę Przemyśl spoczywała na nim odpowiedzialność za przygotowanie twierdzy do walki i działanie w kierunku rozbudowy jej umocnień, które to prace były prowadzone przez cały okres walk. W listopadzie 1914 r. za zasługi w czasie I oblężenia twierdzy został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Leopolda z dekoracją wojenną. Wg doniesień prasowych (nie potwierdzonych w innych źródłach) w czasie oblężenia Przemyśla miał nawet zostać ciężko ranny. Po upadku twierdzy dostał się do niewoli rosyjskiej, którą spędził na Syberii. Z niewoli wrócił w październiku 1917 r. W styczniu 1918 r. został mianowany na generała majora. W kwietniu tegoż roku otrzymał Krzyż Zasługi Wojskowej drugiej klasy z dekoracją wojenną i mieczami, zaś w lipcu został nominowany szefem II. Sekcji Wojskowego Komitetu Technicznego. Także w 1918 r. opublikował w periodyku „Mitteilungen über Gegenstände des Artillerie und Geniewesens“ artykuł pt. Die Verteidigung von Przemysl 1914/15 (Obrona Przemyśla 1914/15), w którym przedstawił swe doświadczenia z działań w twierdzy. Zmarł 23 maja 1926 r. w Wiedniu. Pochowany został 26 maja 1926 r. na cmentarzu Wiener Zentralfriedhof.
Wracając do książki Römische Villa bei Pola – w październiku 1899 r. Schwalb został przydzielony do Dyrekcji Inżynierii Fortecznej w położonym na południowym skraju półwyspu Istria nad Adriatykiem porcie Pola, gdzie podczas prac nad budową nadmorskiego fortu odkrył ślady rzymskiej willi. Efektem tego odkrycia była publikacja, w której pokusił się o próbę przedstawienia rekonstrukcji tej budowli. Praca została wydana w 1902 r. przez austriacką Cesarską Akademię Nauk (k.k. Kaiserliche Akademie der Wissenschaften) jako druga pozycja w ramach serii „Schriften der Balkankommission. Antiquarische Abteilung”. Liczy 51 stron (opatrzonych siedmioma czarnobiałymi fotografiami i szkicami) oraz 15 kart tablic kolorowych. Całość dzieli się na dwa główne rozdziały Die Umgebung der Villa (Otoczenie willi) oraz Der Villa (Willa), który podzielono na cztery części: Das Sommerwohnhaus (Mieszkanie letnie), Das Winterwohnhaus (Mieszkanie zimowe), Bautechnische Details (Detale architektoniczne), Wandmalereien (Malowidła ścienne). Praca spotkała się z bardzo przychylnym przyjęciem w kręgach naukowych. W 1903 i 1904 r. dwa egzemplarze książki zostały nabyte przez bibliotekę rodziny cesarskiej (Familien-Fideikommissbibliothek). Nie wiadomo, w jaki sposób obydwa posiadane przez Bibliotekę MNZP w Przemyślu egzemplarze pracy (nr inw. 903 i 2173) trafiły do jej zbiorów. Do inwentarza bibliotecznego zostały wpisane w końcu lat 50. XX w. w czasie, gdy inwentaryzowano gromadzony od 1909 r. księgozbiór. Niestety, żadnego z nich nie zaopatrzono pieczątką lub adnotacją pozwalającą stwierdzić ich proweniencję. Niewykluczone jednak, że są one bezpośrednio związaną z autorem pamiątką po jego pobycie w Twierdzy Przemyśl w latach 1911-1915.
Bibliografia:
„Deutschösterrichische Tages-Zeitung”, Folge 142 z 25 maja 1926 r., s. 3.
„Kärntner Tagblatt“, Nr. 117 z 27 maja 1926 r., s. 3
„Illustriertes Wiener Extrablatt“, Nr. 143 z 26 maja 1926 r., s. 5
„Neues Wiener Abendblatt“, Nr. 315 z 16 listopada 1912 r., s. 6.
„Oesterreichische Wehrzeitung, Folge 26 z 25 czerwca 1926 r., s. 5.
„Reichspost”, Nr. 319 z 15 lipca 1918 r., s. 4.
„Wiener Zeitung“, Nr. 250 z 31 października 1899 r., s. 4; Nr. 174 z 1 sierpnia 1903 r., s. 2; Nr. 81 z 9 kwietnia 1904 r., s. 2; Nr. 163 z 19 lipca 1911 r., s. 1; Nr. 251 z 1 listopada 1911 r., s. 3; Nr. 189 z 11 sierpnia 1914 r., s. 1; Nr. 261 z 5 listopada 1914 r., s. 1; Nr. 5 z 6 stycznia 1918 r., s. 3; Nr. 125 z 4 czerwca 1918 r., s. 2.
Ilustracje:
„Az Érdekes Ujsag”, nr 24 z 13 czerwca 1915 r., s. 15 oraz Hans Schwalb, Römische Villa bei Pola, Wien 1902.
Tomasz Pomykacz
