Przemyśl w swojej historii nieraz odwiedzany był przez królów, cesarzy, carów, słowem koronowane głowy. Jednak prawdopodobnie ostatnia wizyta w Przemyślu panującego króla miała miejsce 26 czerwca 1937 roku, gdy na tutejszym dworcu kolejowym został powitany król Rumunii Karol II, przybywający do Polski z kilkudniową wizytą, zakończoną 1 lipca.

Polskę i Rumunię w okresie międzywojennym łączyły przyjazne relacje, którym sprzyjał sojusz polityczny i wojskowy, łączący oba kraje od wczesnych lat po pierwszej wojnie światowej. Wyrazem dobrych stosunków były wzajemne wizyty składane przez przywódców wojskowych i politycznych obu państw. Podczas wspomnianej wizyty Karolowi II towarzyszył syn i następca tronu, Wielki Wojewoda Alba Iulii Michał. Podróżowało z nimi także wielu wysokich rangą przedstawicieli władz cywilnych i wojskowych, w tym minister spraw zagranicznych Victor Antonescu i wiceminister wojny generał Alexandru Glatz. Oficjalna lista rumuńskich dygnitarzy liczyła 12 osób, ale do niej należy doliczyć kilku urzędników jadących nieoficjalnie. Oprócz przedstawicieli władz państwowych podróżowała także ochrona, służba oraz kolejarze. Sześciodniowa wizyta w Polsce rumuńskiego króla odbywała się z królewskim rozmachem. Rumuński pociąg królewski składał się z jedenastu wagonów, a podczas przejazdów po Polsce i realizacji programu, towarzyszył mu dodatkowy pociąg, składający się z pięciu wagonów, w którym podróżowali oficjalni przedstawiciele strony polskiej wraz z osobami pełniącymi funkcje pomocnicze.

Przemyśl był jednym z ważniejszych miast województwa lwowskiego na trasie kolejowej do Lwowa i dlatego podczas polsko-rumuńskich wizyt wiele razy zatrzymywali się tu czołowi przedstawiciele obu państw. Przy różnych okazjach witani byli na dworcu kolejowym przez miejscowe władze cywilne i wojskowe, a w przypadku gdy pociąg z delegacją rumuńską miał tylko przejeżdżać przez miasto i nie zatrzymywał się w Przemyślu, na peronie także stawała delegacja, oczekująca przejazdu specjalnego pociągu. W czerwcu 1937 roku na peronach przemyskiego dworca dwa razy witano przedstawicieli Polski i Rumunii w trakcie ich dwustronnych podróży. Najpierw 6 czerwca powitano tu wracającego z Bukaresztu prezydenta Ignacego Mościckiego (wspominała o tym prasa, w tym znajdująca się w zbiorach Biblioteki Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej „Ziemia Przemyska” Rok 23, nr 26-27 z 19-26 czerwca), a 26 czerwca zatrzymał się w Przemyślu w drodze do Warszawy król Rumunii Karol II. W trakcie swego pobytu w Polsce rumuński król gościł w Warszawie (26-30 czerwca), Bolechowie i Biedrusku (28 czerwca, gdzie objął honorowe dowództwo nad 57. Pułkiem Piechoty), a także w Krakowie (30 czerwca – 1 lipca). Jadąc do Warszawy Karol II zatrzymał się w Śniatyniu, Lwowie, Przemyślu i Radomiu, a wracając z Krakowa 1 lipca: we Lwowie, Stanisławowie i Śniatyniu.

Wzmianka prasowa o uroczystym powitaniu na przemyskim dworcu Prezydenta Polski podczas powrotu z Rumunii to nie jedyny ślad tego wydarzenia. Zachowała się ciekawa fotografia, na której widać, jak Ignacy Mościcki, a za nim w pierwszym rzędzie przy wagonie minister spraw zagranicznych Józef Beck oraz dwaj generałowie, a dalej inne osoby, przemierzają peron dworca w Przemyślu. Prezydent uśmiecha się do stojących w szeregu harcerek i zmierza w kierunku dwóch oficerów, czekających z kwiatami na powitanie głowy państwa. Jeden z nich jest w stroju podhalańczyka, a drugi reprezentuje wojska marynarki wojennej RP. To zdjęcie jest jednym z dwóch, jakie udostępnił autorowi podczas wizyty w Bibliotece MNZP, kolekcjoner przemyskich fotografii pan Franciszek Groński. Dziękując za zgodę na ich publikację, prezentuję to zdjęcie w nawiązaniu do rewizyty króla Rumunii, jaka miała miejsce jeszcze w tym samym miesiącu czerwcu 1937 roku.

Fot. 1. Powitanie 6 czerwca 1937 r. na dworcu kolejowym w Przemyślu Prezydenta RP Ignacego Mościckiego, powracającego z wizyty w Królestwie Rumunii. Fot. ze zbiorów Franciszka Grońskiego.

Moment powitania na peronie dworca kolejowego w Przemyślu podczas rewizyty Karola II, ukazuje druga fotografia. Na jej odwrocie znajduje się opis: „Przemyśl 26.06.1937 r. Król Rumunii, Gen. Wieczorkiewicz, Por. Walczak.” Przed wagonami widać ustawiony długi dywan, na którym stoją polscy i rumuńscy wojskowi. Król Rumunii stoi krok przed dywanem i salutując, słucha składanego meldunku. Za Karolem II po jego prawej stronie, salutuje w białym mundurze jego syn Michał, król Rumunii w latach 1927-1930 i 1940-1947. Salutujący po lewej stronie Wielkiego Wojewody Michała i opisany na zdjęciu jako gen. Wieczorkiewicz to dowódca Okręgu Korpusu nr X w Przemyślu, generał brygady Wacław Scaevola-Wieczorkiewicz, a meldunek przed królem składa por. Mikołaj Walczak z 38. Pułku Piechoty Strzelców Lwowskich. Te szczegóły, a także więcej fotografii z wizyty tego dnia króla Rumunii w Przemyślu, znaleźć można na portalu Moje Wirtualne Muzeum, znanym też jako MyViMu, które tam umieściło je w 2018 roku.

Fot. 2. Powitanie króla Rumunii na dworcu kolejowym w Przemyślu. Opis na odwrocie: „Przemyśl 26.06.1937 r. Król Rumunii, Gen. Wieczorkiewicz, Por. Walczak”. Fot. ze zbiorów Franciszka Grońskiego.

Wizyta króla Karola II na dworcu kolejowym w Przemyślu została wspomniana i odnotowana także w innych źródłach. Są to m.in. Akta Miasta Krakowa, przechowywane w Archiwum Narodowym w Krakowie, gdzie znajdujemy „Program pobytu w Polsce Jego Królewskiej Mości Karola II, Króla Rumunii.” Zapisano w nim pod „Dn. 26 czerwca 1937”:

„(…) g.10:25. Przyjazd do Przemyśla. Powitanie analogicznie jak we Lwowie. Na dworcu oczekują: dowódca O.K. nr X, starosta przemyski, władze miejskie. (…)”

Fot. 3. Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół Akta Miasta Krakowa, „Pobyt króla rumuńskiego Karola II w Krakowie 30 czerwca i 1 lipca 1937”, sygn. 29/33 Kr 5214c, teczka 52, k. 6243.

Do innych źródeł zaliczymy prasę. Wydawana w Wilnie „Gazeta Tygodniowa Głos Ziemi” Rok 1, nr 12, z 4 lipca 1937, wiele miejsca poświęciła wizycie Karola II. Odniosła się m.in. do przejazdu pociągu królewskiego przez liczne polskie miasta. Na tej podstawie możemy wyobrazić sobie, jak mieszkańcy Przemyśla witali rumuńskiego króla, czego nie widać na przedstawionym wcześniej zdjęciu:

„Gości rumuńskich b. serdecznie witała ludność już od granicy, a następnie na wszystkich stacjach kolejowych, przez które przejeżdżał pociąg królewski”.

Spontaniczne i życzliwe reakcje mieszkańców miast, w tym Przemyśla, opisane zostały także w czasie przejazdu Karola II podczas drogi powrotnej 1 lipca. Umieścił je, przechowywany w Bibliotece MNZP, a wydawany we Lwowie „Wiek Nowy” Rok 37, nr 10833 z 3 lipca 1937:

„W Przeworsku, Jarosławiu, Radymnie, Przemyślu (…) mimo, iż pociąg nie zatrzymywał się, zebrały się niezliczone rzesze ludności, by zamanifestować serdeczne uczucia dla Króla Karola i narodu rumuńskiego”.

Również w zbiorach Biblioteki MNZP znajduje się album wydany w 2021 roku przez Zamek Królewski w Warszawie, pt. „Zamek Królewski w okresie II Rzeczypospolitej : rezydencja prezydenta Mościckiego”. Pierwszą część albumu otwiera fotografia, przedstawiająca króla Karola II wraz z prezydentem Ignacym Mościckim w samochodzie na dziedzińcu Zamku Królewskiego. Fotografia została wykonana w pierwszym dniu wizyty w Polsce króla Rumunii, kilka godzin po tym, gdy uroczyście witany był również w Przemyślu.

Fot. 4. „Król Rumunii Karol II i prezydent RP Ignacy Mościcki w samochodzie na dziedzińcu Zamku Królewskiego, 26 czerwca 1937. Fotografia Narodowe Archiwum Cyfrowe”. Maciej Malinowski, Zamek Królewski w okresie II Rzeczypospolitej. Rezydencja prezydenta Mościckiego, Warszawa 2021, s. 21.

W tym roku minęło 85 lat od wizyty króla Karola II w Polsce. Rocznica ta została dotąd zaznaczona jedynie w Rumunii. Przypomniał o niej Instytut Kultury Polskiej w Bukareszcie, opisując jej znaczenie w umacnianiu sojuszu politycznego i wojskowego między Polską i Rumunią w okresie międzywojennym. Także podczas konferencji w Jassach, organizowanej przez Sztab Generalny Obrony Rumunii, była tematem jednego z wystąpień. Warto wrócić pamięcią do wizyty w Polsce w 1937 roku króla rumuńskiego, podkreślając przy tym, że w programie wizyty był także Przemyśl.

Marcin Marynowski

Źródła i literatura:

Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół Akta Miasta Krakowa, „Pobyt króla rumuńskiego Karola II w Krakowie 30 czerwca i 1 lipca 1937”, sygn. 29/33 Kr 5214c, teczka 52, k. 6243.

Fotografie ze zbiorów Franciszka Grońskiego: 1) prezydent Mościcki na dworcu kolejowym w Przemyślu 6 czerwca 1937; 2) „Przemyśl 26.06.1937 r. Król Rumunii, Gen. Wieczorkiewicz, Por. Walczak”.

„Gazeta Tygodniowa Głos Ziemi” Rok 1, nr 12.

„Wiek Nowy” Rok 37, wydanie wieczorne, nr 10833.

„Ziemia Przemyska” Rok 23, nr 26-27.

https://myvimu.com/exhibit/54789545-wizyta-krola-rumunii-karola-ii-w-przemyslu26-06-37 (dostęp 30.07.2022).

Maciej Malinowski, Zamek Królewski w okresie II Rzeczypospolitej. Rezydencja prezydenta Mościckiego, Warszawa 2021, ss. 21, 171.

Marcin Marynowski, Wizyta króla rumuńskiego Karola II w Krakowie 30 czerwca i 1 lipca 1937 (tytuł w jęz. pol.), referat na konferencję „România în sistemul de securitate al Europei Centrale și de Sud-Est. Obiective, evoluții, provocări (1921-2022)”, Jassy 23-24.06.2022, przekazany w jęz. rumuńskim do druku w materiałach pokonferencyjnych.