Negatyw szklany z ruinami wnętrza tzw. „kościoła w lesie” w Kosienicach

W zbiorach Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej znajduje się negatyw szklany przedstawiający ruiny wnętrza kościoła pw. Świętej Trójcy w Kosienicach zwanego również „kościołem w lesie”. Na pierwszym planie widać gruz, na drugim stertę gruzu, wyrwane, ażurowe drzwi, fragmenty elementów dekoracyjnych i rzeźbę jednego z ewangelistów. W tle górny fragment drzwi z naświetleniem w formie czterech łukowato rozmieszczonych maswerków, uszkodzona ściana pod frontową wieżyczką oraz balustrada chóru (fot. 1). Bardzo podobne ujęcie wykorzystano w cegiełce przeznaczonej na konserwację niniejszego kościoła, którą wykonano w formie pocztówki w 1920 r.  (fot. 2) oraz w „Roczniku Przemyskim za rok 1913-1922”, tom 3. Różnią się tym, iż zastosowano w obu przypadkach pozytyw fotografii oraz w kadrze nie ma już figury ewangelisty.

Fot. 2. Strona główna i odwrocie karty korespondencyjnej – cegiełki na konserwację kościoła w Kosienicach, Polska, Kosienice 1920 (zb. MNZP, MPF-21450)

Kościół ten wybudowano na leśnej polanie, na południe od zabudowy wsi, na nieregularnej i nieogrodzonej działce. Ufundowała go w całości wraz z wyposażeniem, właścicielka Kosienic, Amelia Stadnicka, żona Aleksandra Stadnickiego, która wypełniła w ten sposób ostatnią wolę męża. Według opowieści przekazywanych z pokolenia na pokolenie Aleksander Stadnicki chciał wybudować w tej miejscowości karczmę, czemu żona się sprzeciwiała i modliła się o niepowodzenie tego zamysłu. Po pewnym czasie małżonek zachorował i na łożu śmierci wyznał żonie, że popełnił błąd i w ramach odkupienia  duszy poprosił o zaprzestanie budowy karczmy i wybudowanie kościoła. Amelia Stadnicka wybrała więc takie miejsce na budowę kościoła, by był on widoczny z okna jej dworu. Budowę rozpoczęto 29 listopada 1853 r. Początkowo materiał potrzebny do budowy pozyskiwano z materiałów przeznaczonych na budowę karczmy. Następnie cegły wypalano poniżej kościoła, w specjalnie na ten cel założonej cegielni. Budowę zakończono w 1865 r., a konsekracji dokonał biskup Antoni Józef Manastyrski w 1866 r. Niestety nie można potwierdzić jednoznacznie daty dziennej tej uroczystości, ponieważ występują dwie prawdopodobne daty (29 maja i 5 czerwca). W zbiorach MNZP znajdują się dwa medaliki z tej okazji z wizerunkiem Maryi Panny Niepokalanie Poczętej po jednej stronie, a kościołem i datą poświęcenia z drugiej: KOŚCIÓŁ W KOSIENICACH/ POŚWIĘCONY D:/ 29. MAIA/ 1866 R: (fot. 3). Drugą datę podają „Zapiski Numizmatyczne” z 1889 r., tom 1, tab. XX, poz. 260 (fot. 4), gdzie na wizerunku, na odwrocie podano: KOŚCIÓŁ W KOSIENICACH/ KONSEKROWANY / D. 5. CZERWCA/ 1866 R.

Fot. 3. Rewers medalika z okazji poświęcenia kościoła w Kosienicach, Galicja 1866 (zb. MNZP, ZNr-11187)

Fot. 4. Wizerunek medalika z okazji poświęcenia kościoła w Kosienicach umieszczony w „Zapiskach Numizmatycznych” 1889, t. I.

Projektantem kościoła był Adolf Kuhn z Krakowa blisko związany z rodziną Sapiehów z Krasiczyna. Prace budowlane wykonane były pod kierunkiem Preiznera. Figurę Chrystusa na krzyżu wykonał Parys Filippi z Krakowa, który wówczas działał na terenie Galicji Wschodniej, natomiast prace snycerskie i skromne złocenia Ferdynand Majerski z Przemyśla przy współpracy z organizatorem urzędu konserwatorskiego w Galicji Wschodniej Mieczysławem Potockim. Boczne ołtarze malował Aleksander Raczyński ze Lwowa, a malowidła ścienne Józef Niedźwiecki z Krakowa. Wewnątrz znajdowały się także zabytkowe organy pochodzące z Lubaczowa. Był to kościół jednonawowy, z wysoką, murowaną wieżą, która ozdobiona była figurami czterech ewangelistów. Na frontonie kościoła umieszczono herby rodowe Stadnickich; herb Dąbrawa (fundatorki) i herb Drużyna (Aleksandra Stadnickiego), a poniżej nad wejściem figurę Matki Bożej Niepokalanej.

W listopadzie 1914 r. kościół został poważnie uszkodzony w trakcie ostrzału wojsk austriackich 5 Batalionu, strzelających do obserwujących przedpola z wieży żołnierzy rosyjskich (fot. 5). W wyniku tego zdarzenia zniszczeniu uległo m.in.: wieża frontowa, sklepienie, dzwony, dach, chór z organami czy stylowe drzwi główne. W 1920 r. nadzorem nad pracami konserwatorskimi oraz projektem odbudowy zajął się Kazimierz Maria Osiński, znany architekt przemyski, a organizatorem przedsięwzięcia był ks. Leon Pinda. Aby zdobyć fundusze na ten cel zorganizowano m.in.: sprzedaż pocztówek/cegiełek, o których już wyżej wspomniano. Wówczas naprawiono połowę sklepień. W 1931 r. kościół pokryto nową blachą, a w miejsce murowanej wieży postawiono małą, drewnianą wieżyczkę. Wybudowano chór i ambonę. Około 2021 r. odtworzono wieżę i odkryto pierwotne pokrycie dachu wykonane z grafitowego łupka.

Obecnie w kościele „w lesie” odprawia się tylko jedną mszę odpustową w roku.

Fot. 5. Kościół w Kosienicach z ostrzelaną elewacją, Galicja, Kosienice po 1914 (zb. MNZP, MPF-20601)

20.10.2025 r.
Tekst: Anna Durkacz-Foremska

Bibliografia:

– J.  Hordowski, J. Pacanowski, Kosienice. Zarys dziejów wsi i parafii, Bolestraszyce 1998.

– „Zapiski Numizmatyczne : pismo poświęcone numizmatyce i sfragistyce” 1889, t. 1, tab. XX, poz. 260.

– „Rocznik Przemyski za rok 1913-1922” 1923, t. 3.

Ikonografia:

– MPF-20599 – Negatyw szklany przedstawiający ruiny wnętrza kościoła pw. Świętej Trójcy w Kosienicach, Galicja, Kosienice po 1914.

– MPF-20601 – Negatyw szklany przedstawiający Kościół w Kosienicach z ostrzelaną elewacją, Galicja, Kosienice po 1914.

– MPF-21450 – Pocztówka w formie cegiełki na konserwację kościoła w Kosienicach, Polska, Kosienice 1920.

Artefakty kulturowe:

– ZNr-11187 – Medalik okolicznościowy z poświęcenia kościoła w Kosienicach, Galicja 1866.

– ZNr-11066 – Medalik okolicznościowy z poświęcenia kościoła w Kosienicach, Galicja 1866.