Korespondencja Józefa Kapuścińskiego (1895-1967) z astrologami, chiromatami i grafologami w zbiorach Biblioteki MNZP
W zbiorach Biblioteki MNZP znajduje się spuścizna po Józefie Kapuścińskim (1895-1967). Składają się na nią zarówno druki pochodzące z jego biblioteki domowej, jak i maszynopisy i rękopisy z nim związane. Postać Józefa Kapuścińskiego kojarzy się przede wszystkim z jego działalnością na polu literackim, gospodarczym czy zainteresowaniami szeroko pojmowaną kulturą chłopską. Jednak bardzo ciekawym elementem dotyczącym życia Kapuścińskiego, jego poszukiwaniami, oscylacją między tym co naukowe, a tym co nadnaturalne, jest znajdująca się w bibliotece korespondencja z literata z astrologami, przede wszystkim chiromantami i grafologami. Artykuł nie ma na celu charakterystyki tych dokumentów pod kątem samego Kapuścińskiego, a bardziej stanowi przedstawienie jako ciekawostkę tego typu praktyk w l. 20/30. XX.
Astrologia od starożytności pozostaje w sferze zainteresowań człowieka, na przestrzeni dziejów upowszechniły się także dziedziny takie jak okultyzm, spirytyzm, mediumizm, chiromancja, grafologia i wiele innych. Początek XX w. w Polsce to okres, w których widzimy rozwój literatury na ten temat, oprócz książek, funkcjonowały także czasopisma takie jak: „ Świt – wiedza tajemna : miesięcznik okultystyczno-literacki” czy „Wiadomości astrologiczno-literackie”. Niektóre gazety lokalne zamieszczały ogłoszenia wróżbitów, chiromantów, grafologów. Prawdopodobnie w prasie Józef Kapuściński natrafił na ogłoszenia chiromantów i grafologów, do których napisał.
Jednym z nich był znany chiromanta Wacław Pyffello, który określał się jako jasnowidz, mistrz nauk tajemnych, astrolog-chiromanta, fizjognomista, psycholog, miał on siedzibę w Warszawie, działał od 1905 roku. Jego ogłoszenia znajdujemy jeszcze w początkach lat 40. Promuje się jako profesor, autor książek, udzielał porad korespondencyjnie, ale także podróżował. „Kurjer płocki”(1919) zamieścił ogłoszenie, iż przyjeżdża do Płocka, gazeta „Siedem groszy” natomiast informuje o jego przybyciu do Sosnowca (1934). W ofercie Pyffello było zestawienie horoskopów. Druk firmowy, zatytułowany „Astrologiczne zestawienie horoskopu według daty urodzenia, dnia, miesiąca i roku” znajduje się w zbiorach biblioteki. Z lewej strony jest zamieszczony znak firmowy chiromanty głowa mężczyzny w turbanie (nawiązanie do orientu), niżej opis usługi, godziny udzielania porad, cena, adres. Z prawej strony ręcznie nakreślony horoskop dla Józefa Kapuścińskiego. Oprócz usługi zestawienia horoskopu Pyffello zajmował się także chiromancją. Chiromanoyja to „sztuka wróżenia z linij i znaków na dłoni; zwolennicy jej bowiem utrzymują, że w rozmaitych linijach, które sama natura na dłoni każdego człowieka rysuje, wyrażone są wszystkie jego namiętności, żądze, cnoty, błędy, a nawet przyszłe przeznaczenie i ważniejsze życia wypadki”. Chiromanta wysyłał pocztą specjalny druk z narysowaną dłonią i informacjami do wypełnienia. Należało wybrać siedem pytań z przygotowanego zestawu.
We Lwowie działał Abdel-Hanim, który na korespondencji określał się jako „Jasnowidz Psycho-Grafolog”. Na łamach prasy używa podobnego wizerunku do wspomnianego Pyffello – mężczyzny w turbanie. Reklamuje się jako „najsławniejszy jasnowidz-grafolog świata” („Głos Pomorza i Ziemi Warszawskiej” 1937, nr 2). Druk w zbiorach biblioteki od jasnowidza to maszynopis z odpowiedzią na temat losu na loterii. Nie jest on jednak tak bogaty wizualnie jak poprzedni. Oczywiście udzielanie porad nie było za darmo, w liście grafolog pisze, że może udzielić więcej informacji, ale za dodatkową opłatą.
Jak już było wspomniane wyżej istniały czasopisma promujące „wiedzę tajemną”. W Krakowie wychodził „Świt – wiedza tajemna : miesięcznik okultystyczno-literacki”, który oferował: „posiadającym analizę charakteru, wysyłamy szczegółowo przepowiednie słynnego medium Evigny-Rara, rady, wskazówki i odpowiedzi na wszystkie szczerze zadane pytania po otrzymaniu 5 zł, lub bezpłatnie jako premjum do pisma naszego „Świt”, prenumeratorom na rok 1927”. Redakcja czasopisma wydała w 1931 r. przepowiednie wspomnianego Evigny-Rary. W zbiorach biblioteki znajduje się ręcznie napisany list od wydawnictwa z pieczątkami, jedna redakcji „Świt”, obok z lewej strony u góry, druga z przytoczonym wyżej zakresem usług.
Na korespondencji znajduje się także pieczątka krakowskiego grafologa-astrologa A. Womontha, który sporządzał analizę astrologiczną osobowości człowieka na podstawie jej pisma. Jedna z reklam określa go jako Mistrza Międzynarodowego Instytutu Wiedzy Tajemnej, przy pomocy medium „Tamahary, które jest nieomylne daje w transie jasne odpowiedzi we wszystkich zawikłanych kwestiach” („Dziennik Bydgoski” 1937, nr 54).
W Katowicach działał Instytut Grafologiczny J. Karten. Prowadził go Jakub Karten – jasnowidz, telepata („Dziennik Bydgoski” 1937, nr 160, s. 4), wspólnie z Wilmą Turary – jasnowidzem. Pieczątka firmy jest zamieszczona na listach rękopiśmiennych z odpowiedziami dla Kapuścińskiego.
W korespondencji znajdują się także druki firmowe zagranicznych firm „Ramah Studio” i „Karma Studio” z Paryża. Są to maszynopisy z opisem szerokiej potencjalnej usługi astrologicznej, zachętą do kontynuacji usług, opłatami itd. W zbiorach znajduje się także odpowiedź i bardzo długie zestawienie astrologiczne. Podobnie jak dwóch innych wspomnianych astrologów także „Ramah Studio” używało logo mężczyzny z turbanem.
Podsumowując praktyki takie jak sporządzanie horoskopów, odczytywanie losu z linii papilarnych dłoni czy kierowanie pytań do medium i innych wróżbitów było bardzo popularne już od starożytności, jednak rozwój prasy pośrednio wpłynął na dostępność tego typu usług i korzystanie z nich, co widzimy do tej pory. Zbiór korespondencji Józefa Kapuścińskiego przedstawia wycinek tej rzeczywistości, głownie lat 20. i 30. XX.
Agnieszka Górniak
Literatura
A. Żyga, Józef Kapuściński, „Widnokrąg” 1967, nr 48, s. 3.
Chiromanoyja, w: Encyklopedyja Powszechna, t. 5 (C.-Cul.), Warszawa 1861, s. 306-307.
E. Grin-Piszczek, „Moje przyczynki do historii miasta i powiatu w okresie dwudziestolecia Polski”. Wspomnienia Józefa Kapuścińskiego – poety i działacza jako źródło do dziejów Przemyśla, „Rocznik Historyczno-Archiwalny” 2005/2006, t. 19, s. 217-131.
P. Grzegorczyk, Józef Kapuściński (1895–1967), w: Twórcy i badacze kultury zmarli w latach 1956– 1967, cz. 2, Warszawa 1986, s. 389-390.
Prasa
„Dziennik Bydgoski” 1937, nr 54
„Dziennik Bydgoski” 1937, nr 160
„Głos Pomorza i Ziemi Warszawskiej” 1937, nr 38
„Kurjer Płocki” 1919, nr 115
„Kurjer Poznański” 1935, nr 187
„Siedem groszy” 1934, nr 130
„Siedem groszy” 1936, nr 321
