Józef Kluza – malarstwo
Galeria Duży Format
Galeria Duży Format zlokalizowana na pierwszym piętrze holu muzeum, powstała w marcu 2021 roku. Założeniem projektu jest prezentacja, jak sama nazwa mówi, dużych obrazów z kolekcji sztuki nowoczesnej Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, przechowywanych na co dzień w muzealnych magazynach. Sukcesywnie pokazywane będą prace polskich artystów, tworzących od lat 60 do czasów współczesnych, przybliżane będą ich sylwetki w kontekście tego, co działo się ówcześnie w sztuce polskiej.
Józef Kluza – malarstwo
Kiedy pojawił się pomysł utworzenia Galerii Duży Format pierwsza myśl, jaka przyszła mi, opiekunowi zbiorów malarstwa, do głowy, powędrowała do ogromnych płócien Józefa Kluzy, przedstawiających z drobiazgową dokładnością zwykłe przedmioty: olbrzymią szklankę z herbatą, monstrualnej wielkości żyletki, pęk kluczy, czy gigantyczne bombki choinkowe… Otwieramy zatem naszą Galerię prezentacją twórczości Józefa Kluzy.
Józef Kluza (1919 Zalipie – 1974 Lanckorona) był artystą malarzem, rysownikiem i pedagogiem. Studiował malarstwo Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w pracowni Zbigniewa Pronaszki. Rok po obronie dyplomu w 1948 roku rozpoczął pracę nauczyciela w Państwowym Liceum Plastycznym w Krakowie, którego został dyrektorem w 1955 roku (w 2004 roku dla upamiętnienia działalności artysty jako pedagoga i dyrektora, nadano szkole imię Józefa Kluzy). Był członkiem i prezesem krakowskiego okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków. Artysta zmarł nagle w Lanckoronie 13 lipca 1974 roku. Jego żoną była urodzona w Przemyślu artystka Danuta Leszczyńska-Kluza, którą wielokrotnie uwieczniał na swych pracach malarskich i rysunkowych.
Twórczość Józefa Kluzy kształtowała się w pierwszych latach po drugiej wojnie światowej. Był to czas ścierających się i konkurujących ze sobą licznych prądów artystycznych. Jedne nawiązywały jeszcze do tradycji przedwojennej awangardy, inne podążały za duchem czasu i nowinkami, docierającymi (choć z opóźnieniem) z Europy Zachodniej i Stanów Zjednoczonych. Niewątpliwie duży wpływ na rozwój sztuki w Polsce miała sytuacja polityczna w kraju. Jednym z czołowych kierunków po 1945 roku był koloryzm, zw. „kapizmem”, ukształtowany przez uczniów Józefa Pankiewicza, z Janem Cybisem na czele. Ważnym wydarzeniem była ogólnopolska I Wystawa Sztuki Nowoczesnej w 1948 roku w Pałacu Sztuki w Krakowie zorganizowana przez członków Koła Artystów, m.in. Tadeusza Kantora i Mieczysława Porębskiego. Chwilowy zastój w swobodnym posługiwaniu się językiem sztuki spowodował socrealizm, narzucony środowiskom twórczym przez władze w 1949 roku. Jednak sześć lat później (1955-1956) w wyniku „odwilży” politycznej, sztuka odzyskała względnie nieskrępowane warunki do rozwoju. Obok siebie współistniały różne tendencje: realizm, abstrakcjonizm, surrealizm, sztuka metaforyczna, symboliczna i ekspresyjna. Głośnym wydarzeniem była Ogólnopolska Wystawa Młodej Plastyki „Przeciw wojnie – przeciw faszyzmowi” w warszawskim Arsenale, na której do głosu doszło zbuntowane pokolenie artystów, którzy studia ukończyli już w powojennej Polsce. Swymi ekspresyjnymi pracami zadawali pytanie o sens życia i w sposób refleksyjny prowadzili dialog z codziennością. Po „odwilży” i w konsekwencji reform Października ’56 artyści zwrócili się ku abstrakcji „bezforemnej”, zw. malarstwem materii lub informel. Lata 60., to zwrot ku abstrakcji geometrycznej z jednej strony i „nowej figuracji” z drugiej. Artyści językiem sztuki komentowali trudne sytuacje społeczne, absurdy codzienności i niejednokrotnie z ironią je komentowali, co powodowało reakcje cenzury i liczne ograniczenia. W latach 70. do głosu doszła sztuka konceptualna, w której nie tyle liczyło się dzieło, ile idea i proces jego tworzenia.
Na tym, przedstawionym bardzo szkicowo tle historycznym, rozwijał się i tworzył Józef Kluza. Podobnie jak inni artyści, podążał różnymi drogami i poszukiwał odpowiadającego mu w danej chwili języka i sposobu wypowiadania się, począwszy od figuratywnego podejścia do kompozycji i postimpresjonistycznego traktowania koloru na przełomie lat 40/50., przez ekspresjonizm w latach 50., informel lat 60., po „nową figurację” w latach 70. XX w.
W zbiorach Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej znajdują się, obok rysunków, głównie prace malarskie Józefa Kluzy z lat 70., należące do późnego dorobku artysty. Te znacznych rozmiarów płótna wypełniają wyolbrzymione zwyczajne, banalne wręcz przedmioty lub ich fragmenty, jak klamka, klucze, misa, mikrofon, szklanka, ukazane na neutralnym, często jednolitym kolorystycznie tle. Nie dajmy się jednak zwieść ich prostocie i pozornemu brakowi znaczenia, bowiem, jak pisze Jan Madeyski we wstępie do katalogu wystawy malarstwa Józefa Kluzy w Pałacu Sztuki w 1978 roku:
Ich rodowód jest bardziej złożony, niżli to się mogło na pierwszy rzut oka wydawać. Brzmią w nim jeszcze echa bezprzedmiotowości: obiekt wyłączony z naturalnego kontekstu, bądź tylko spotworniały w wymiarze zmienia swe konkretne znaczenie i mimo znanego kształtu przechodzi w regiony znaczeń abstrakcyjnych.(…) Miejsce codziennej funkcji owych przedmiotów zajmuje więc w pewnym stopniu ich znaczenie metaforyczne(…) Poprzez wyrwanie przedmiotów z ich naturalnego otoczenia i codziennego zapomnienia Józef Kluza odkrywa również ich niedostrzegalne piękno, przywraca rzeczom już ostatecznie zbanalizowanym ich właściwą rangę estetyczną, odkrywa je na nowo.
Poszukiwanie piękna i harmonii w prostocie tych przedmiotów może być sposobem na schronienie się przed grozą i niepokojem współczesnej rzeczywistości, próbą zbudowania innego, właśnie pięknego i bezkonfliktowego otoczenia człowieka, zauważa Jan Madeyski.
Katarzyna Winiarska
