„Groby bohaterów z Szatmár w Przemyślu” – list jednego z obrońców Twierdzy Przemyśl, opublikowany na początku 1916 roku w jednej z lokalnych gazet węgierskich.

„Groby bohaterów z Szatmár w Przemyślu.
– oryginalna korespondencja „Szamos”. –
Szatmár, 4 stycznia.

Czytelnicy naszej gazety z pewnością przypominają sobie nazwisko Vilmosa Petruski, podoficera rachunkowego I klasy w 12 Pułku Piechoty Honwedu. Po upadku Przemyśla dostał się on do rosyjskiej niewoli i uciekł z obozu jenieckiego przy okazji pierwszego transportu zorganizowanego dla wymiany inwalidów wojennych; pokonując tysięczne niebezpieczeństwa powrócił do domu i zameldował się w swoim pułku.

Ciekawą historię ucieczki Vilmosa Petruski przedstawiliśmy swego czasu w „Szamos”, jednak jej zakończenia – ze względu na konieczność ochrony informacji wojskowych – nie ujawniliśmy.

Petruska ponownie udał się do Przemyśla, skąd przesłał nam następujący list:

Szanowny Panie redaktorze!

Zawiadamiam, że w tym miesiącu byłem w podróży służbowej na froncie rosyjskim. Na trasie mojego powrotu znalazł się Przemyśl, w którym odwiedziłem znajomych. Między innymi wielka była radość, gdy zjawiłem się w domu znajomego polskiego nauczyciela. [Ten polski nauczyciel przez długi czas ukrywał w domu Petruskę, gdy Rosjanie zajęli Przemyśl – red. „Szamos”]. Przechował on wiele przygotowanych przeze mnie pamiątek odnoszących się do czasów oblężenia Przemyśla, które teraz ze sobą przywiozłem.

Następnie spotkałem się z Eugenią Szpondrauską [być może Szpondrawską albo Spondrawską], polską dziewczyną, która po aresztowaniu broniła mnie przed rosyjskim sądem wojskowym.

18 grudnia udałem się na żurawicki cmentarz by odwiedzić groby bohaterów, którzy wraz ze mną walczyli w obronie przemyskiej twierdzy, gdzie znalazłem następujące groby:

Zbiorową mogiłę z napisem:

„Tu spoczywają polegli bohaterską śmiercią w obronie ojczyzny i Przemyśla: Antal Csorba, József Sillai, Gusztáv Blau, Pál Pauluk, Áron Vajda, Jakab Pikkel, György Kádár, István Plerzsolya, Simon Kovács, János Kun i Gábor Varga, żołnierze z szatmárskiego 16 Pułku Marszowego Honwedu. Niech spoczywają w pokoju. 1914”.

Ten wspólny grób jest bardzo dobrze utrzymany.

Pojedyncze groby Jánosa Gálika, Ferencza Pekárovica, Antala Rohma z 8 Pułku Piechoty Honwedu, Sándora Petrehicsa z 32 Pułku Piechoty Honwedu, Ernő Sátora z 13 Pułku Piechoty Honwedu, Mihálya Matza, Lajosa Kun Szabó, Jánosa Hemerta i Jánosa Alberta z 5 Pułku Piechoty Honwedu.

O te groby także zadbano.

Poza nimi na cmentarzu oraz w pobliżu fortu XII „Werner” w Żurawicy znalazłem 76 uporządkowanych, ale anonimowych mogił oraz 53 zaniedbane groby. Proszę by wedle uznania pana redaktora opublikować to na łamach gazety, by bliscy poległych wiedzieli o ich losie.

Załączam serdeczne pozdrowienia dla pana redaktora, Vilmos Petruska, podoficer rachunkowy I klasy”.

Vilmos Petruska przeżył obie wojny. Po pierwszej wojnie mieszkał w Egerze. Zmarł w 1973 roku w wieku 82 lat.

Przetłumaczył i opracował Tomasz Pomykacz

Źródło:

„Népújság”, 1973, nr 30.

„Szamos”, 1916, nr 5.