Niniejszy artykuł jest kontynuacją listy członków Harcerskiego Klubu Sportowego Czuwaj Przemyśl, którzy walczyli w wojnie polsko-ukraińskiej na przełomie 1918 i 1919 r. W toku badań udało się odnaleźć kolejne osoby powiązane z klubem, byli to członkowie drużyny sekcji piłki nożnej, sekcji gimnastycznej oraz działaczki i działacze sekcji wodnej:

Leopold Adamcio^[1] – znany pod pseudonimami Julian, Karol, Mieczysławski, Romanowski, urodził się 18 grudnia 1904 r. w Przemyślu. Pochodził z rodziny robotniczej, był najstarszym z pięciorga rodzeństwa Józefa oraz Marceli z domu Kaczorowskiej. Ukończył II Gimnazjum na Zasaniu w 1924 r., a następnie podjął studia na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie w 1929 r. otrzymał tytuł magistra filozofii w zakresie nauk historycznych i geograficznych.

11 listopada 1916 r. wstąpił do I Przemyskiej Drużyny im. gen. Dezyderego Chłapowskiego, gdzie sprawował funkcje zastępowego, przybocznego i drużynowego. W listopadzie 1918 r. wraz z harcerzami z I Przemyskiej Drużyny walczył w obronie Przemyśla oraz Lwowa. L. Adamcio otrzymał Gwiazdę Przemyśla (brak szczegółowych danych) oraz pamiątkową odznakę „Orlęta” za walki o Lwów.

Z HKS Czuwaj Przemyśl związany był od początku jako piłkarz (1918-1930), występując w rezerwach jak i pierwszej drużynie. L. Adamcio należał również do sekcji gimnastycznej. Ponadto był aktywnym działaczem w klubie. W 1924 r. jako członek zarządu i kierownik sekcji gry i zabaw (do 30 czerwca), a następnie w latach 1929-1931 ponownie pełniąc rolę kierownika sekcji gier i zabaw. W czasie studiów we Lwowie organizował tam Harcerski Klub Sportowy.

W 1929 r. podjął pracę w I Gimnazjum im. J. Słowackiego, a rok później pracował w  Gimnazjum im. Stanisława Żółkiewskiego w Żółkwi. W latach 1930-1931 pełnił funkcję komendanta hufca w Żółkwi. Po studiach odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Piechoty nr 10a w Nisku. Następnie służył w Przemyślu, w 5. pułku strzelców podhalańskich. 1 stycznia 1932 r. uzyskał stopień podporucznika rezerwy. W latach 1932–1934 pracował w gimnazjum w Chełmży, gdzie także stał na czele hufca. W latach 1934–1935 uczył w Gimnazjum Akademickim im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. W okresie od 21 stycznia – do 30 kwietnia 1934 r. był drużynowym IV Drużyny Harcerzy im. Zawiszy Czarnego w Toruniu. Od czerwca 1934 r. zorganizował Harcerski Klub Sportowy w Toruniu, gdzie pełnił funkcję prezesa. W latach 1935–1939 został nauczycielem w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Tadeusza Kościuszki w Równem. W tym okresie pełnił również funkcję komendanta Wołyńskiej Chorągwi Harcerzy (1937–1939).

W marcu 1939 r. został zmobilizowany do Batalionu (baon) Korpusu Ochrony Pogranicza (KOP) „Żytyń“. We wrześniu 1939 r. oddział L. Adamcio został przemianowany na baon. KOP „Horyń“ i przeniesiony do Starego Sącza, skąd droga bojowa oddziału prowadziła przez Jasło, Krosno, Przemyśl, Sądową Wisznię, Gródek Jagielloński do Lwowa. Za walki o Jasło otrzymał Order Virtuti Militari. Po wkroczeniu oddziałów sowieckich do Lwowa wyjechał do Równego. Tu otrzymał wiadomość o aresztowaniu komendanta Chorągwi Wołyńskiej hm. Waleriana Jeremiego Śliwińskiego. W tym samym dniu wyjechał z powrotem do Lwowa, dzięki czemu uniknął aresztowania w Równem. We Lwowie zamieszkał u Wilhelma Słabego przy ul. Obertyńskiej 28/4. L. Adamcio działał w podziemiu antysowieckim, za co w czerwcu 1941 r. został aresztowany przez NKWD i w wyniku śledztwa miał zostać rozstrzelany 26 czerwca 1941 r. Do egzekucji jednak nie doszło, a on sam kontynuował działalność konspiracyjną. Brał udział w tajnym nauczaniu, był komendantem Szarych Szeregów we Lwowie, należał do ZWZ, a następnie AK.

W lipcu 1944 r. powrócił do Przemyśla, gdzie podjął się odnowy „życia“ HKS Czuwaj Przemyśl. Po pracach remontowych (zakopywanie stanowisk przeciwlotniczych na boisku) rozpoczęły się treningi. W sierpniu 1944 r. rozegrano pierwszy mecz z Polonią, wygrany przez HKS Czuwaj 3:1. 30 września 1944 r. odbyło się Walne Zebranie HKS Czuwaj przy Pl. Czackiego 9, na którym został wybrany na wiceprezesa do kwietnia 1945 r., następnie zostając prezesem do 27 stycznia 1946 r.

Początkiem 1946 r. L. Adamcio wraz z rodziną przeniósł się do Wałbrzycha, zostając tam dyrektorem. Gimnazjum i Liceum im. Bolesława Limanowskiego. W 1950 r. przeniósł się do Gdyni, gdzie był dyrektorem Liceum Handlu Zagranicznego i Liceum Ekonomicznego. Leopold Adamcio odszedł na emeryturę w 1965 r. Zmarł 1 lipca 1978 r. w Gdyni.

Walerian Marian Kramarz^[2] – pseudonim „Waler”, urodził się 1 stycznia 1905 r. w Przemyślu, ukończył II Gimnazjum na Zasaniu w 1923 r., następnie studiował na wydziale filozofii  Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie uzyskał tytuł doktora filozofii 26 października 1929 r.

W 1916 r. wstąpił do I Przemyskiej Drużyny im. gen. Dezyderego Chłapowskiego, a 1 września 1921 r. został drużynowym. W listopadzie 1918 r. wraz z harcerzami z I Przemyskiej Drużyny walczył w obronie Przemyśla. W latach 1919-1920 należał do Ochotniczej Legii Obywatelskiej w Przemyślu, której komendantem był Jan Smołka.

W HKS Czuwaj był piłkarzem w latach 1918-1923, do momentu oficjalnego przystąpienia klubu do rozgrywek Polskiego Związku Piłki Nożnej. Grał w meczach towarzyskich strzelając np. w 1921 r. bramkę przeciw Jaroslavi Jarosław^[3] na 4:1 28 września 1921 r. W tym samym okresie udzielał także się w sekcji gimnastycznej.

1 września 1928 r. rozpoczął pracę nauczyciela historii w Państwowej Szkole Handlowej w Przemyślu. Pracował także w Prywatnym Gimnazjum Żeńskim im. M. Konopnickiej. Działał aktywnie w Towarzystwie Przyjaciół Nauk w Przemyślu od 1923 r., gdzie pomagał w archiwizacji i katalogowaniu księgozbioru Janowi Smołce. Od 1928 r. zasiadał w zarządzie Polskiego Towarzystwa Historycznego w Przemyślu jako skarbnik do 1931 r. W latach 30. XX w. poświęcił się działalności naukowej oraz organizacji Związku Strzeleckiego w Przemyślu, gdzie był prezesem od 12 czerwca 1938 r.

We wrześniu 1939 r. został ewakuowany wraz z rodziną do Rohatyna. Do Przemyśla powrócił w październiku, mieszkając przy ul. Głowackiego znalazł się w sowieckiej strefie okupacyjnej. Pierwszy rok wojny pracował jako nauczyciel w Gimnazjum Kupieckim (wtedy Szkoła Średnia nr 5. im. W. Mołotowa). Od września 1940 r. pracował w Miejskim Zakładzie Wodociągowym. W latach 1939-1941 działał w strukturach harcerskich, za co został zatrzymany 4 marca 1941 r. i osadzony w więzieniu przy ul. Rokitniańskiej.

22 czerwca 1941 r. po rozpoczęciu Operacji Barbarossa oddziały NKWD wyprowadziły więźniów politycznych i wysłały pieszo do Dobromila, gdzie w Salinie koło Lacka w bestialski sposób ich zamordowali. Wśród zamordowanych był także Walerian Kramarz.

2 marca 1991 r. Rada Miejska w Przemyślu podjęła uchwałę o nadaniu ulicy Ludowej imieniem Waleriana Kramarza.

Maria Mudryk-Krynicka^[4] – urodziła się16 kwietnia 1896 r. w Przemyślu. Pochodziła z wielodzietnej rodziny kolejarskiej Stefana i Rozalii z domu Rogala-Podolskiej. Ukończyła studia we Lwowie.

W 1911 r. była jedną z założycielek I Żeńskiej Drużyny Skautowej im. T. Kościuszki w Przemyślu, a od 1912 r. była tam drużynową. W czasie Wielkiej Wojny pomagała w prowadzeniu punktu dożywiania przy dworcu kolejowym w Przemyślu. W latach 1915-1920 była komendantką przemyskiego Hufca przemyskich harcerek. Należała do sekcji wodnej HKS Czuwaj Przemyśl od 1918 r. do 1920 r. kiedy wyjechała na studia do Lwowa.

Od 3 listopada 1918 r. pełniła służbę łącznikową, zajmowała się organizacją szwalni i funkcjonowaniem poczty harcerskiej. Działała w Czerwonym Krzyżu pomagając rannym na froncie w Przemyślu i okolicach. Ponadto szkoliła w 1920 r. harcerzy wysłanych na plebiscyt na Spisz i Orawę. Otrzymała Gwiazdę Przemyśla (brak szczegółowych danych).

Późniejsze lata spędziła we Lwowie do zakończenia II wojny światowej angażując się w Lwowską Chorągiew Harcerek. Była komendantką tejże Chorągwi w latach 1921-1923 oraz 1926-1928. 6 czerwca 1937 r. została wybrana Naczelniczką Harcerek przez Naczelną Radę Harcerską, pełniąc tę funkcję do zakończenia II wojny światowej. Po 1945 r. przeniosła się do Gdańska, gdzie wykładała na Wyższej Szkole Pedagogicznej. Zmarła 15 września 1978 r. w Gdańsku.

Wykaz innych działaczy HKS Czuwaj Przemyśl, którzy walczyli w listopadzie 1918 r. o Przemyśl^[5]:

Juliusz Baj – ur. 7 października 1904 r., zm. 17 kwietnia 1925 r., pochowany na Cmentarzu Głównym w Przemyślu, harcerz, uczeń VI kl. II Gimnazjum na Zasaniu, piłkarz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 462.

Jadwiga Czerwińska-Czernerowa – ur. 15 października 1898 r. w Schodnicy koło Borysławia, skautka, działaczka sekcji wodnej HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczona Gwiazdą Przemyśla I nr 907.

Wanda Czerwińska – ur. 12 października 1900 r.w Schodnicy koło Borysławia, skautka, działaczka sekcji wodnej HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczona Gwiazdą Przemyśla I nr 492.

Stanisław Dąbrowiecki – ur. 25 stycznia 1903 r., zm. 26 czerwca 1977 r., uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, piłkarz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 1315.

Jan Deblessem – ur. 26 października 1900 r. w Przemyślu, harcerz II Przemyskiej Drużyny,  działacz HKS Czuwaj Przemyśl, obrońca Przemyśla w listopadzie 1918 r., kurier plebiscytowy na Spiszu w 1920 r., żołnierz 39. pp „Strzelców Lwowskich” zginął pod Starym Milatynem 30 sierpnia 1920 r. Społeczność harcerska w Przemyślu nie zapomniała o Janie, o czym świadczyło nabożeństwo żałobne za dusze Jana Deblessema i Adama Kordeckiego, która odbyła się 18 października 1920 r. w kościele Serca Jezusa. Pośmiertnie odznaczony Krzyżem i Medalem Niepodległościowym nr 15/11210.

Tadeusz Walery Dobrowolski – ur. 14 kwietnia 1907 r., zm. 26 września 1996 r. w Przemyślu, pochowany na Cmentarzu Wojskowym w Przemyślu, harcerz, działacz sekcji wodnej HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 500.

Tadeusz Dryś – uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, piłkarz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 1318.

Jan Dubiel – ur. 23 maja 1903 r., zm. 19 stycznia 1968 r., pochowany na Cmentarzu Głównym w Przemyślu, uczeń VII kl. II Gimnazjum na Zasaniu, piłkarz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 503.

Stanisław Kostrzewski – ur. 19 kwietnia 1906 r., zm. 14 września 1939 r., pochowany na Cmentarzu Głównym w Przemyślu, uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, piłkarz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 2900.

Marian Mally – uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, działacz sekcji wodnej HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 592.

Antoni Mączak – uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, działacz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 588, kurier plebiscytowy na Spiszu w 1920 r., żołnierz 39. pp „Strzelców Lwowskich” został ranny pod Starym Milatynem 30 sierpnia 1920 r.

Aleksander Rybicki – uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, działacz sekcji gimnastycznej HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 655.

Tomasz Zając

Źródła:

Archiwum Państwowe w Przemyślu, Materiały Antoniego i Jana Deblessemów, syg.   56/2222/0/2/12; syg.  56/2222/2/10; syg.  56/2222/3/14

Bibliografia:

1. Błoński J., Przemyskie Orlęta – obrońcy polskich Kresów [w:] Miasto waleczne. Przemyśl w 100. Rocznicę odzyskania niepodległości, Warszawa 2018.
2. Fac L., Przemyśl 1918 [w:] Miasto waleczne. Przemyśl w 100. Rocznicę odzyskania niepodległości, Warszawa 2018.
3. Kozimala I., Kadra instruktorska Lwowskiej Chorągwi Harcerzy Związku Harcerstwa Polskiego w latach 1918–1945, Warszawa 2010
4. Krajewski E., Historia Klubu Sportowego „Czuwaj” Przemyśl 1918-2018, Przemyśl 2018, s. 2.
5. Krakowski S., Pierwsi organizatorzy przemyskiego harcerstwa [w:] Z dziejów ruchu harcerskiego. Studia – Szkice – Materiały 1911 – 2006, Rzeszów 2006.
6. Ku Świtom, Przemyśl 1921, R. 1, 1921, nr 2
7. Marynowski M., Sport w Przemyślu w latach 1918-1939 [w:] Rocznik Przemyski, t. 40 z. 1. Historia, Przemyśl 2004.
8. Odznaczeni Gwiazdą Przemyśla, Przemyśl 2019.
9. Przemyski Słownik Biograficzny, t. III, Przemyśl 2016.
10. Sławski A., HKS „Czuwaj” w Przemyślu (1918-1947) cz. I [w:] Harcerstwo, Warszawa 1989, nr 5.

Netografia:

Radica A., Leopold Adamcio: los harcerza [w:] monitorwolynski.com/pl/news/1671-17416

Samsoniuk T., Ocaleni od zapomnienia: Leopold Adamcio [w:] monitorwolynski.com/pl/news/1647-17317

---

^[1]   Biogram przygotowany na podstawie: I. Kozimala, Kadra instruktorska Lwowskiej Chorągwi Harcerzy Związku Harcerstwa Polskiego w latach 1918–1945, Warszawa 2010, s. passim; A. Radica, Leopold Adamcio: los harcerza [w:] monitorwolynski.com/pl/news/1671-17416 z dn. 2.04.2023 r.; T. Samsoniuk, Ocaleni od zapomnienia: Leopold Adamcio [w:] monitorwolynski.com/pl/news/1647-17317 z dn. 2.04.2023 r.; E. Krajewski, Historia Klubu Sportowego „Czuwaj” Przemyśl 1918-2018, Przemyśl 2018, s. passim.

^[2]     Biogram przygotowany na podstawie: Z. Wójcik, Kramarz Walerian Marian [w:] Przemyski Słownik Biograficzny, t. III, Przemyśl 2016, s. 89-93; E. Krajewski, op. cit., s. passim; Ze sportu [w:] Ku Świtom, Przemyśl 1921, R. 1, 1921, nr 2 (1 listopad), s. 7.

^[3]     Pogoń Jarosław – klub sportowy utworzony w 1909 r. występujący pod tą nazwą do wybuchu Wielkiej Wojny. W latach 1918-1938 klub występował pod nazwą Jaroslavia Jarosław. Od 1938 r. klub nosi nazwę Jarosławski Klub Sportowy (JKS) Jarosław.

^[4]     Biogram przygotowany na podstawie:S. Krakowski, Pierwsi organizatorzy przemyskiego harcerstwa [w:] Z dziejów ruchu harcerskiego. Studia – Szkice – Materiały 1911 – 2006, Rzeszów 2006, s. 105-106; Odznaczeni Gwiazdą Przemyśla, Przemyśl 2019, s. 318; A. Sławski, HKS „Czuwaj” w Przemyślu (1918-1947) cz. I [w:] Harcerstwo, Warszawa 1989, nr 5, s. 25.

^[5]     Biogram przygotowany na podstawie:Odznaczeni …, s. passim; A. Sławski, op. cit., s. 25-26; E. Krajewski, op. cit., s. 16.; Archiwum Państwowe w Przemyślu (APP), Materiały Antoniego i Jana Deblessemów, syg. 56/2222/0/2/12, s. 2; APP, op. cit., syg. 56/2222/2/10, s. 2; APP, op. cit., syg. 56/2222/3/14, s. 3.