Listopad to czas zadumy i wspomnień o najbliższych zmarłych, ale także tych którzy oddali życie za wolność Polski. Kolejna rocznica odzyskania przez nasz kraj niepodległości to dobry czas, aby przypomnieć lokalnych bohaterów, którzy w listopadzie 1918 r. w Przemyślu walczyli o tożsamość miasta, o to jak będzie wyglądała nasza przyszłość.

Niniejszy artykuł jest poświęcony młodym gimnazjalistom, harcerzom, którzy początkiem 1918 r. planowali rozpocząć swoja karierę sportową w nowo utworzonym klubie HKS Czuwaj Przemyśl, lecz karierę tą przerwała bratobójcza walka o nasz region.

Początku HKS Czuwaj należy szukać już w 1911 r., kiedy to w ramach Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” utworzono pierwsze drużyny skautowe w Przemyślu[1]. 11 listopada 1911 r. do Przemyśla przyjechał Andrzej Małkowski jako wizytator Naczelnej Komisji Skautowej, potwierdzając działanie dwóch drużyn skautowych w mieście[2]. 16 listopada 1911 r. A. Małkowski mianował Bronisława Lisowskiego drużynowym I Przemyskiej Drużyny Skautowej im. Dezyderego Chłapowskiego[3]. Drużyna miała swoja siedzibę przy ul. Strycharksiej 3 (obecnie ul. Bohaterów Getta). Członkowie tej drużyny chodzili do II Gimnazjum w Przemyślu na Zasaniu. Druga drużyna, czyli II Przemyska Drużyna Skautowa im. Kazimierza Pułaskiego przynależała do I Gimnazjum w Przemyślu, a jej plutonowym był Bolesław Błażek[4].

Przemyskie drużyny skautowe, później nazwane harcerskimi były protoplastą późniejszego klubu sportowego. Mianowicie członkowie I drużyny im. D. Chłapowskiego Adam Kordecki oraz Wilhelm Słaby wraz z Szczepanem Kreicarkiem w Wielkanoc 30 marca 1918 r. założyli Harcerski Klub Sportowy Czuwaj Przemyśl. Pierwotnie celem klubu było zatrzymanie „starszych” harcerzy, którzy po maturze opuszczali drużynę harcerską oraz krzewienie kultury fizycznej. Pierwotnie drużyna nie miała zbyt dużych możliwości gry, ze względu na działania wojenne (m.in. pobór do wojska).

Momentem przełomowym miał być listopad 1918 r., kiedy to państwa zaborcze przegrywały wojnę. W naszym regionie listopad 1918 r. nie oznaczał końca walki o niepodległość, a stał się kolejnym etapem budowania naszej tożsamości. W nocy z 3 na 4 listopada 1918 r. rozpoczęły się walki pomiędzy Polakami i Ukraińcami w Przemyślu. Ogromną odwagą wykazali się młodzi harcerze oraz uczniowie gimnazjum. Tak postawę młodych patriotów opisał Jacek Błoński: Młodzi ludzie, a niejednokrotnie dzieci, dzielnie zdawali swój egzamin z patriotyzmu i odwagi. Kilkunastoletni chłopcy chwytali za broń, zdobywając dawne austriackie koszary, magazyny i urzędy. Pełnili ważną rolę łączników pomiędzy poszczególnymi oddziałami polskimi. Na dworcu i ulicach miasta odważnie odbierali broń pochodzącym z wielu krajów monarchii żołnierzom austriackim, których największym pragnieniem był wyjazd w rodzinne strony. W dzielnicy zasańskiej uczniowie, członkowie drużyn skautowych również pomagali żołnierzom polskim w przejęciu kontroli nad obiektami wojskowym[5].

Zasługi Orląt Przemyskich dla naszego miasta były ogromne, część z walczących otrzymało odznaczenia wojskowe, m.in. Gwiazdę Przemyśla, zaprojektowaną przez prof. Stanisława Jankowskiego i inż. Kazimierza Marię Osińskiego (założyciela Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu i Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej).

Niniejszy artykuł to swego rodzaju hołd i pamięć dla pierwszych działaczy HKS Czuwaj Przemyśl, którzy jednokrotnie poświęcili życie dla naszej niepodległości. Ciężko jest znaleźć wszystkich zasłużonych, którzy związani byli z potocznie nazywanymi „Harcerzykami”. Dlatego też przygotowany artykuł jest punktem wyjścia do dalszych prac dla badaczy historii regionu.

Przedstawienie działaczy HKS Czuwaj Przemyśl, którzy brali udział w walkach w listopadzie 1918 r. w Przemyślu warto zacząć od założycieli klubu:

Adam Kordecki[6] – urodził się 15 czerwca 1900 r. uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, gdzie wyróżniał się wiedzą z zakresu nauk przyrodniczych, maturę zdał z wyróżnieniem. Podjął studia na wydziale filozofii na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.

Związany ze skautingiem i harcerstwem od 1916 r., drużynowy w I Przemyskiej Drużynie im. D. Chłapowskiego. Był jednym z założycieli HKS Czuwaj Przemyśl, zostając jednocześnie kapitanem drużyny piłkarskiej.

W listopadzie 1918 r. wraz z wieloma harcerzami pełnił służbę w obronie Przemyśla, za co otrzymał odznaczenie Gwiazdy Przemyśla nr 565 za walki w Przemyślu i na ziemi lwowskiej od 1 listopada 1918 do 23 lutego 1919 r.

W 1920 r. był wśród 10 harcerzy, którzy zostali wysłani na Spisz jako kurierzy plebiscytowi. Czas spędzony na Spiszu zmienił Adama Kordeckiego, tak opisał to w 1921 r. Wilhelm Słaby: Adam wesoły młodzieniec, pełny swobodnych myśli, projektów i marzeń, stał się poważny i zimy, stracił wesołość, był przygnębiony, na jego twarzy zakradł się lęk.

 W tym samym roku wstąpił do Wojska Polskiego, by walczyć przeciwko bolszewikom wstępując do 5 kompanii 39 pułku piechoty „Strzelców Lwowskich”. Zginął 30 sierpnia 1920 r. pod Starym Milatynem w bitwie z 1. Armią Konną Siemiona Budionnego, gdzie został pochowany w zbiorowej mogile.

 Związek Harcerstwa Polskiego pośmiertnie mianowała Adama Kordeckiego Honorowym Harcerzem Rzeczypospolitej. W latach 1921-1939 i 1944-1949 V Drużyna Harcerzy w Przemyślu nosiła im. Harcerza Rzeczypospolitej Adama Kordeckiego.

„Krótki, ale świetlany jego żywot… młodość jego wypełniono pracą …” – prof. dr hab. Adam Malicki założyciel UMCS w Lublinie o Adamie Kordeckim.

Wilhelm Słaby (Adam Sławski)[7] – urodził się 1 stycznia 1901 r., po ukończeniu II Gimnazjum w 1919 r. podjął studia na wydziale matematyczno-przyrodniczym na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, był stypendystą Instytutu Pedagogicznego J.J. Roussenau w Genewie w 1921 r.

7 lutego 1916 r. wstąpił do I Przemyskiej Drużyny im. D. Chłapowskiego, pełniąc funkcję zastępowego, przybocznego i drużynowego. W latach 1918-1919 był drużynowym w II Przemyskiej Drużynie im. K. Pułaskiego. Wraz z Adamem Kordeckim założył HKS Czuwaj Przemyśl pełniąc funkcję prezesa do 1923 r.

W listopadzie 1918 r. brał udział w walkach o Przemyśl, za co otrzymał odznaczenia: Krzyż Waleczny oraz Gwiazdę Przemyśla I nr 666 za walki w Przemyślu (1-12 listopada 1918 r.) oraz do 7 lutego 1919 r. w Niżankowicach, Podmojscach, Chyrowie, Sądowej Wiszni i Gródku Jagiellońskim. W 1920 r. oddelegowany na Spisz jako kurier plebiscytowy.

W okresie dwudziestolecia międzywojennego związany z harcerstwem na terenie całego kraju. W 1939 r. pełnił służbę we Lwowie w Obronie Przeciwlotniczej i Gazowej pod pseudonimem „Japończyk”, „Japan”, „Adam Sławski”. Był organizatorem i pierwszym komendantem Obszaru Wschodniego Harcerskiej Organizacji Niepodległościowo-Wojskowej, która 24.12.1939 r. weszła w skład Szarych Szeregów.

W latach 1942-1943 służył w II Korpusie Polskich Sił Zbrojnych na Bliskim Wschodzie. W latach 1943-1947 z powodu gruźlicy przebywał w szpitalach m.in. w: Jerozolimie, Suezie, Johannesburgu i Anglii.

21 października 1947 r. powrócił do Polski zmieniając imię i nazwisko na Adam Sławski. Sam Wilhelm Słaby w 1988 r. w rozmowie z Zdzisławem Beszem powiedział, iż nie żałował powrotu do Polski. W latach 1948-1952 pełnił funkcję Dyrektora Miejskiej Biblioteki Publicznej w Katowicach, a następnie do 1971 r. uczył biologii i chemii w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych w Katowicach. Zmarł w 1997 r. w Katowicach, gdzie jest pochowany.

Szczepan Kreicarek[8] – urodził się 24 grudnia 1901 r. w Przemyślu, absolwent II Gimnazjum na Zasaniu, ukończył Wydział Lekarski na Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, a w dwudziestoleciu międzywojennym uzyskał stopień doktora wszech nauk lekarskich.

Należał do I Przemyskiej Drużyny im. D. Chłapowskiego od 1916 r., wraz z A. Kordeckim i W. Słabym założył HKS Czuwaj Przemyśl, zostając sekretarzem. W latach 1920-1921 był wiceprezesem, w 1922 r. był członkiem komisji rewizyjnej oraz ponowienie został wiceprezesem, a w 1923 r. został prezesem klubu. W latach 1925-1927 wchodził w skład Kolegium Sędziowskiego we Lwowie. Ponownie funkcję prezesa HKS Czuwaj Przemyśl objął w styczniu 1939 r. do marca tego samego roku.

Walczył w listopadzie 1918 r. w Przemyślu wstępując do nowo utworzonego 37. pułku piechoty, za co otrzymał odznaczenia: Krzyż Waleczny oraz Gwiazda Przemyśla I nr 574. Walczył z Ukraińcami również w: Niżankowicach, Nowym Mieście, Dobromilu, Chyrowie, Sądowej Wiszni. 9 lutego 1919 r. został zwolniony z wojska, podjął przerwaną naukę w gimnazjum i w czerwcu 1920 r. zdał egzamin dojrzałości. Po maturze w 1920 r. został oddelegowany na Spisz jako kurier plebiscytowy. Następnie jako żołnierz 38. pułku piechoty walczył w wojnie polsko-bolszewickiej m.in. pod Starym Milatynem 30 sierpnia 1920 r.

Po ukończeniu studiów podjął pracę w przemyskim szpitalu. We wrześniu 1939 r. pełnił funkcję starszego ordynatora oddziału chirurgicznego w 10. Wojskowym Szpitalu Okręgowym w Przemyślu, skąd został internowany 19 września 1939 r. w Ricse. W latach 1940-1942 przebywał we Francji i Wielkiej Brytanii będąc lekarzem wojskowym. W 1944 r. został oddelegowany do 1. Dywizji Pancernej, w której był komendantem Polowej Stacji Opatrunkowej. Wraz z „żołnierzami Maczka” przebył drogę przez Francję do Holandii. W 1945 r. powrócił do Wielkiej Brytanii, gdzie w randze majora został ordynatorem oddziału chirurgicznego Polskiego Szpitala Wojennego nr 4 w Iscoyd Park Whitchurch w hrabstwie Shropshire. W 1949 r. powrócił do życia cywilnego podejmując pracę w szpitalu w Southampton, Londynie oraz w National Health Servic, gdzie pracował do śmierci.

Mjr dr Szczepan Kreicarek zmarł 28 września 1963 r.

Mieczysław Słaby[9] – urodził się 9 grudnia 1905 r. w Przemyślu, uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, ukończył Wydział Lekarski na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie.

W 1918 r. wstąpił do I Przemyskiej Drużyny im. D. Chłapowskiego, od samego początku związany z HKS Czuwaj Przemyśl jako kapitan II drużyny i piłkarz I. W latach 1920-1921 wchodził w skład zarządu klubu, a po ukończeniu studiów w 1935 r. został społecznym lekarzem w klubie. Po zakończeniu II wojny światowej w 1945 r. powrócił do Przemyśla jednocześnie angażując się w funkcjonowanie HKS Czuwaj Przemyśl jako członek zarządu i lekarz.

W listopadzie 1918 r. walczył w Przemyślu za co otrzymał odznaczenie Gwiazdy Przemyśla nr 996 (duplikat nr 4609).

Służył w 38. pułku piechoty w Przemyślu w 1935 r., w tym samy roku przeniesiony do Dębicy do 5. pułku strzelców konnych. W czerwcu 1939 r. został przeniesiony na Westerplatte, gdzie zastała go wojna. Po kapitulacji Westerplatte został umieszczony w Hotelu Centralnym w Gdańsku, skąd przewieziono go do obozu jenieckiego dla podoficerów i szeregowców Stalag I A w Stabławkach i Kamińsku, gdzie zajmował się pomocą medyczną. W wyniku choroby wrzodowej żołądka trafił do szpitala więziennego w Królewcu, gdzie przebywał do końca wojny.

W 1945 r. powrócił do Przemyśla służąc w Ludowym Wojsku Polski, rok później został szefem służby zdrowia w jednostce Wojsk Ochrony Pogranicza w Przemyślu oraz awansował do stopnia majora. Dodatkowo pracował w Szpitalu Miejskim oraz jako lekarz szkolny w Gimnazjum Kupieckim.

1 listopada 1947 r. został aresztowany przez UB, pod zarzutem rzekomej współpracy z WiN oraz naruszenia tajemnicy wojskowej. Przez miesiąc przetrzymywany w Przemyślu, a następnie przewieziony do Krakowa i osadzony w więzieniu na Montelupich. W wyniku brutalnego śledztwa i braku opieki medycznej zmarł 15 marca 1948 r., oraz został pochowany bez wiedzy rodziny na krakowskim cmentarzu wojskowym przy ul. Prandoty.

W 1989 r. został oczyszczony z zarzucanych mu czynów i uhonorowany pośmiertnie Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari 8 grudnia 1989 r. oraz Medalem „Za udział w wojnie obronnej 1939”.

18 maja 1991 r. na stadionie Czuwaju odbyła się uroczystość odsłonięcia tablicy poświęconej Mieczysławowi Słabemu oraz nadania stadionowi jego imienia, w których uczestniczył bp. Stefan Moskwa.

Izydora Kossowska herbu Jastrzębiec[10] – urodziła się 10 maja 1883 r. we Lwowie, gdzie ukończyła szkołę średnią. Studia ukończyła na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Do Przemyśla przybyła w 1912 r. podejmując pracę nauczycielki biologii w Szkole Wydziałowej Żeńskiej im. Królowej Jadwigi przy ul. Wodnej, tworząc tam II Żeńską Drużynę Skautek im. Królowej Jadwigi.

Od samego początku działalności w Przemyślu była związana z Towarzystwem Gimnastycznym „Sokół” oraz ruchem skautingowym.  W czasie działań I wojny światowej w 1917 r. pomagała uciekającym z więzień i szpitali wziętym do niewoli legionistom.

W listopadzie 1918 r. w Przemyślu zorganizowała mały szpital dla rannych żołnierzy, dostarczała walczącym żywność, prowadziła kuchnię w koszarach wojskowych. Z jej inicjatywy na dworcu kolejowym powstała herbaciarnia dla żołnierzy i ewakuowanej ludności cywilnej. Otrzymała odznaczenie Gwiazdy Przemyśla I nr 61 (duplikat nr 2851).

Z HKS Czuwaj Przemyśl związana od 1923 r., gdzie prowadziła sekcję wodną i narciarską. W latach 1926-1927 wchodziła w skład zarządu i komisji rewizyjnej.

We wrześniu 1939 r. pracowała jako siostra pogotowia Polskiego Czerwonego Krzyża w 10. Wojskowym Szpitalu Okręgowym. W czasie wojny w jej domu odbywało się tajne nauczanie w zakresie szkół średnich. W latach powojennych pracowała w Liceum Żeńskim przy ulicy Słowackiego, skąd przeniesiono ją z przyczyn politycznych do Liceum Pedagogicznego przy ul. Basztowej na stanowisko magazynierki, a następnie do szkoły wiejskiej w Aksmanicach.

Zmarła 5 kwietnia 1953 r. pochowana został na Cmentarzu Głównym w Przemyślu.

Edward Heil[11] – urodził się 22 lipca 1903 r. w Stryju, ukończył I Gimnazjum im. J. Słowackiego, należał do II Przemyskiej Drużyny im. K. Pułaskiego.

W listopadzie 1918 r. wałczył w obronie Przemyśla za co otrzymał Gwiazdę Przemyśla (brak danych). Związany z HKS Czuwaj Przemyśl od 1924 r., prowadząc sekcję wodną zorganizował w tym samy roku spływ Sanem i Wisłą dla harcerzy na I Narodowym Zlocie Harcerzy w Warszawie. Zorganizował w klubie sekcję żeglarską (w 1925 r. 8 harcerzy popłynęło łodzią własnej konstrukcji Sanem, Wisłą do Gdańska). Ponadto należał do sekcji narciarskiej oraz zasiadał w zarządzie klubu. W 1929 r. rozpoczął budowę przystani wodnej na Sanie.

W czasie II wojny światowej związany z Szarymi Szeregami pierwotnie w Przemyślu, a następnie w Krakowie. W ZWZ-AK działał pod pseudonimem „Stokłosa”. Był komendantem Krakowskiej Chorągwi Szarych Szeregów od 1942 r. pod pseudonimem „Jerzy”.

8 maja 1944 r. został aresztowany przez Gestapo w Krakowie wraz z redaktorami konspiracyjnych pism harcerskich. Został rozstrzelany 27 maja 1944 r.

30 maja 2014 r. na budynku klubowym Czuwaju przy ul. 22 Stycznia 6 została odsłonięta tablica pamiątkowa na cześć Edwarda Heila.

Wykaz harcerzy powiązanych z HKS Czuwaj Przemyśl, którzy walczyli w Przemyślu w listopadzie 1918 r.[12]:

Aleksander Bilan – harcerz I Przemyskiej Drużyny, uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, piłkarz i działacz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 469

Włodzimierz Bilan ­– ur. 23 grudnia 1903 w Przemyślu, zm. 21 kwietnia 1953 r., harcerz I Przemyskiej Drużyny, uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, piłkarz i działacz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 764

Stanisław Czerpa – ur. 1900 r. w Polance k. Krosna,harcerz I Przemyskiej Drużyny, uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, piłkarz i działacz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 3323, kurier plebiscytowy na Spiszu w 1920 r., żołnierz 39. pp „Strzelców Lwowskich” zginął pod Starym Milatynem 30 sierpnia 1920 r.

Eugeniusz Ekiert – ur. 7 marca 1904 r., zm. 10 września 1983 r., uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, piłkarz i działacz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 392.

Marian Gorzeński –uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, piłkarz i działacz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 4671

Adam Kończy – ur. 1900, zm. 4 listopad 1918 r. (pierwsza ofiara walk w Przemyślu), harcerz I Przemyskiej Drużyny, uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, piłkarz i działacz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 380.

Mieczysław Malec – ur. 31 grudnia 1905 r., zm. 5 października 1983 r., uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, piłkarz i działacz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 640.

Stanisław Zemanek – uczeń II Gimnazjum na Zasaniu, piłkarz i działacz HKS Czuwaj Przemyśl, odznaczony Gwiazdą Przemyśla I nr 1105.

Tomasz Zając

Bibliografia:

1. Andrzejewski Z., Portret lekarza: Szczepan Władysław Kreicarek (1901-1963) [w:]Acta Medicorum Polonorum – R. 3/2013
2. Błoński J., Przemyskie Orlęta – obrońcy polskich Kresów [w:] Miasto waleczne. Przemyśl w 100. Rocznicę odzyskania niepodległości, Warszawa 2018.
3. Fac L., Przemyśl 1918 [w:] Miasto waleczne. Przemyśl w 100. Rocznicę odzyskania niepodległości, Warszawa 2018.
4. Harcerski Słownik Biograficzny, t. II, Warszawa 2008.
5. Kozimala I., Polski skauting męski w Galicji Wschodniej w latach 1911 -1920, Kraków 2009.
6. Krajewski E., Historia Klubu Sportowego „Czuwaj” Przemyśl 1918-2018, Przemyśl 2018, s. 2.
7. Krakowski S., Pierwsi organizatorzy przemyskiego harcerstwa [w:] Przemyskie Zapiski Historyczne, t.4-5, Przemyśl 1987.
8. Major Mieczysław Słaby patronem stadionu Czuwaju, Nowiny „Stadion” nr 20 z 20.05.1991
9. Odznaczeni Gwiazdą Przemyśla, Przemyśl 2019
10. Przemyski Słownik Biograficzny, t. III, Przemyśl 2016.

Netografia:

 www.czuwajprzemysl.pl/historia z dn. 05.11.2022 r.

---

[1]Zob. I. Kozimala, Polski skauting męski w Galicji Wschodniej w latach 1911 -1920, Kraków 2009.

[2]E. Krajewski, Historia Klubu Sportowego „Czuwaj” Przemyśl 1918-2018, Przemyśl 2018, s. 2.

[3]S. Krakowski, Pierwsi organizatorzy przemyskiego harcerstwa [w:] Przemyskie Zapiski Historyczne, t.4-5, Przemyśl 1987, s. 243.

[4]Ibidem, s. 242.

[5] J. Błoński, Przemyskie Orlęta – obrońcy polskich Kresów [w:] Miasto waleczne. Przemyśl w 100. Rocznicę odzyskania niepodległości, Warszawa 2018, s. 46.

[6] Biogram przygotowany na podstawie: S. Krakowski, op. cit., s. 249-250; Odznaczeni Gwiazdą Przemyśla, Przemyśl 2019, s. 225; E. Krajewski, op. cit., s. 14, 174, J. Błoński, op. cit., s. 55-57.

[7] Biogram przygotowany na podstawie: S. Krakowski, op. cit., s. 248-249; Odznaczeni …, s. 418; E. Krajewski, op. cit., s. 14, 174, J. Błoński, op. cit., s. 55-57; www.czuwajprzemysl.pl/historia z dn. 05.11.2022 r.

[8] Biogram przygotowany na podstawie:Z. Andrzejewski, Portret lekarza: Szczepan Władysław Kreicarek (1901-1963) [w:]Acta Medicorum Polonorum – R. 3/2013, s. 29-36, Odznaczeni …, s. 241; E. Krajewski, op. cit., s. 14, 174; www.czuwajprzemysl.pl/historia z dn. 05.11.2022 r.

[9] Biogram przygotowany na podstawie: S. Krakowski, op. cit., s. 250; Odznaczeni …, s. 418; E. Krajewski, op. cit., s. 14, 174, J. Błoński, op. cit., s. 55-57; Major Mieczysław Słaby patronem stadionu Czuwaju, Nowiny „Stadion” nr 20 z 20.05.1991, s. 1; www.czuwajprzemysl.pl/historia z dn. 05.11.2022 r.

[10] Biogram przygotowany na podstawie: S. Krakowski, op. cit., s. 244-245; Odznaczeni …, s. 228; Harcerski Słownik Biograficzny, t. II, Warszawa 2008, s. 110-111.

[11] Biogram przygotowany na podstawie: S. Krakowski, op. cit., s. 246-247; Odznaczeni …, s. 166;

[12] Biogramy opracowane na podstawie: E. Krajewski, op. cit., s. 15-16, J. Błoński, op. cit., s. 55-57; Odznaczeni …, s. passim.