Maj raczy nas cudownymi widokami i zapachami kwitnących drzew i kwiatów. Wiele napisano i powiedziano o symbolice i znaczeniu kwiatów. W kwitnących roślinach zawarta jest pewna tajemnica, ale też wymowa – są symbolami cnoty i piękna, jak również namiętności czy przemijania. Z kwiatów tworzy się dekoracje, wydobywa olejki eteryczne, a ich motywy są obecne w architekturze, literaturze i sztuce. Towarzyszą nam we wszystkich najważniejszych momentach życia, nadając im uroczysty charakter. Kwiaty również tworzą ekspresyjny język, który pozwala porozumiewać się bez słów, ale wymaga znajomości kodów kulturowych, które przypisują im różne znaczenia, na przykład kwiatom wiśni w Japonii.

Kwiaty stanowią ozdobę naszego otoczenia, ale też „mówią”. Sekretny język kwiatów wywodzi się z legend, dawnych wierzeń i rytuałów. Kwiaty już od starożytności były związane ze sferą sacrum. Ofiarowano je bogom, a szczególnie boginiom. Przypisywano im też magiczną moc, jak choćby kwiatom paproci. Do dnia dzisiejszego przystraja się nimi świątynie, kapliczki, ołtarze na Boże Ciało, groby.

Piękno kwiatów ubogaca uroczystości rodzinne i doroczne. Wręczane są nowożeńcom – ofiarowane podczas ślubu oznaczają radość, szczęście, błogosławieństwo, a także przemianę kwiatu w owoc, czyli nadzieję na pełnię życia małżonków. Wiązanki i wieńce pojawiają się też na pogrzebach i wtedy mają zupełnie inną wymowę – są znakiem przemijania i wierności uczuć tych, którzy pozostali. Można zapytać, dlaczego kwiaty dawane są jubilatom i sportowcom? Odpowiedź jest prosta i wynika z różnorodności znaczeń przypisywanych tym roślinom. Kwiaty symbolizują uwieńczenie, ukoronowanie, zakończenie dzieła, stąd pojawiają się na jubileuszach, absolutoriach, zakończeniach ważnych prac. Ponadto oznaczają również zwycięstwo, sukces i hołd, dlatego dostają je sportowcy i ludzie, których osiągnięcia są doceniane.

„Mowa kwiatów” rozwijała się przez stulecia, ale swoje apogeum osiągnęła w epoce biedermeiera, kiedy to powszechnie przekazywano sobie informacje za pomocą specjalnie przygotowywanych bukietów. W XVIII wieku omijając konwenanse epoki, przekazywano zaszyfrowane wiadomości stosując kod kwiatowy. Pojawiło się wówczas wiele podręczników opisujących symbolikę kwiatów. Przy tej okazji warto podkreślić, że znaczenia przypisywane poszczególnym kwiatom nie były jednoznaczne, często różniły się, w zależności od autora czy wydawcy.

Szczególnie „mowę kwiatów” znali zakochani, którzy przy pomocy kwiatowych wiązanek mogli się komunikować bez słów, w czasach, gdy względy przyzwoitości nakazywały ascetyczną powściągliwość w wyrażaniu uczuć. Odpowiednio dobrane bukiety przyprawiały osobę obdarowaną o szybsze bicie serca, wprowadzały aurę niezwykłości i romantyzmu. Dzięki kwiatom wyrażano emocje: miłość, wierność, tęsknotę, pożądanie, zazdrość, smutek, żal, a nawet obojętność. Niezwykle poetycko o mowie kwiatów pisał Adam Asnyk:

Posyłam kwiaty – niech powiedzą one
To, czego usta nie mówią stęsknione (wiersz: „Posyłam kwiaty”).

Analizując różne źródła dotyczące „mowy kwiatów”, o wiosennych kwiatach można dowiedzieć się bardzo dużo. Przede wszystkim ważny był kiedyś kolor i nadal biel kwiatów symbolizuje czystość, szlachetne zamiary, a czerwień to kolor płomiennej miłości, pożądania, erotyzmu. Inne kolory nie mają już tak jednoznacznych skojarzeń. Wśród wiosennych kwiatów na uwagę zasługuje konwalia, która jest kwiatem maja wyrażającym bezgrzeszność, niewinność i cnotę. Oznacza ona subtelność, a nawet wielką nieśmiałość. „Legenda głosi, że konwalie wyrosły w miejscu, gdzie spadły łzy Najświętszej Marii Panny stojącej pod krzyżem”¹. Bardzo ciekawe są tulipany – czerwone symbolizują miłość czysto romantyczną, czułość, a te o żółtawych barwach oznaczają pozytywne emocje. Za ich pomocą można powiedzieć: „dobrze, że jesteś”. Wonny bez jest kwiatem miłości, pełnej młodzieńczych uniesień, radości i szaleństwa. Fioletowy krokus w mowie kwiatów zapytuje: „Czy żałujesz, że mnie kochasz?”, a stokrotka oznajmia: „obecność twa mnie cieszy”. Przepiękna piwonia symbolizuje namiętność, życzenie szczęśliwego życia, a fiołek – skromność². Spośród wiosennych kwiatów niejednoznaczną symbolikę ma narcyz, oznaczający zarozumiałość, egoizm i nieodwzajemnioną miłość, ale też nowy początek. Powszechnie znana jest opowieść o młodzieńcu zakochanym we własnym odbiciu, który po śmierci przemienił się w piękny kwiat³. Nie powinno się wręczać pojedynczego narcyza, bo to przynosi pecha, ale już w bukiecie są symbolem wiosennej radości.

Kwiaty oraz ich symbolika to powszechny motyw dzieł sztuki. Przez wieki artyści ukazując kwiaty, nie tylko koncentrowali się na ich pięknie i różnorodności natury, ale często używali ich do przekazania emocji i uczuć. Obrazy kwiatów doskonale ukazują kunszt artysty oraz jego umiejętności, o czym można się przekonać oglądając niektóre obrazy zgromadzone w Muzeum Narodowym Ziemi Przemyskiej w Przemyślu.

Dziś pamiętamy przede wszystkim to, że czerwona róża oznacza gorącą miłość, a biała lilia niewinność. Coraz rzadziej przywiązujemy wagę do „mowy kwiatów” lub po prostu jej nie znamy. Można powiedzieć, że „język kwiatów” to temat staroświecki i przebrzmiały. Współczesność narzuca nam inny styl komunikacji, nie ma potrzeby stosowania „zawoalowanych tekstów”, zmieniają się konwenanse i zachowania. Choć zapomnieliśmy już o symbolice większości kwiatów, to korzystamy z niej często zupełnie nieświadomie przy wyborze kwiatów na różne okazje. Nadal kwiaty pozostają znakomitym, tradycyjnym prezentem. Od wieków są formą subtelnego wyrażenia uczuć i intencji ofiarodawcy, wprowadzają odrobinę romantyzmu do codziennego życia. A artyści nadal obrazują piękno kwitnących roślin. Martwe natury z kwiatami zdobią galerie, muzea i wnętrza naszych domów.

dr Małgorzata Dziura

Przypisy:

1. B. Kuryłowicz, Semantyka nazw kwiatów w poezji Młodej Polski, Białystok 2012, s. 224.
2. Symbolika kwiatów zaczerpnięta z: Mowa kwiatów zabawa towarzyska dla dorosłych, Lwów 1911 i https://czasemancypantek.pl/w-salonie/zycie-towarzyskie/232-mowa-kwiatow.
3. O mężczyźnie, który został kwiatem i nie tylko, zob.: B. Kuryłowicz, Semantyka nazw…, s. 171-191

Kwiaty, Mieczysław Reyzner, 1919 r., ze zbiorów MNZP, fot. Katarzyna Winiarska

Piwonie, Stefania Jacyszyn, 1957 r., ze zbiorów MNZP, fot. Katarzyna Winiarska

Portret kobiety, Michał Negrusz, 1936 r., ze zbiorów MNZP, fot. Katarzyna Winiarska

Tulipany w wazonie, Marian Stroński, ze zbiorów MNZP, fot. Katarzyna Winiarska