137 dni
Twierdza Przemyśl stanowiła jeden z ważniejszych elementów fortyfikacyjnych w monarchii austro-węgierskiej. Obok Twierdzy Kraków uważana była za najważniejszy plac broni. Pierwsze plany ufortyfikowania Przemyśla i okolic miały miejsce w I ćw. XIX w. Do realizacji doszło dopiero w roku 1854. Planowano wybudować 42 dzieła obronne. Budowę zaprzestano zaledwie 9 miesięcy po jej rozpoczęciu. W 1878 r. wznowiono budowę, która trwała aż do wybuchu I wojny światowej. Powstała imponująca twierdza składająca się z dwóch pierścieni obronnych oraz tzw. linii wspierającej wraz z załogą liczącą blisko 130 tys. oraz uzbrojeniem liczącym ponad 1000 dział różnego kalibru. Chrzest bojowy twierdza przeszła podczas I oblężenia, które trwało 22 dni. W tym czasie wojska carskie według austro-węgrów straciły blisko 20 tys. żołnierzy. Lekcja jaką przeszli Rosjanie podczas wrześniowo-październikowych walk o przemyskie fortyfikacje, uświadomiła im, że tych dzieł nie da się zdobyć z tzw. „marszu”. Do II oblężenia atakujący przygotowali się zdecydowanie lepiej. Przede wszystkim sprowadzili większą ilość żołnierzy, a także armaty i moździerze, które były w stanie skruszyć mury fortów. II oblężenie rozpoczęło się 5 listopada 1914 r. Do zdobycia twierdzy powołano nawet specjalną Armię Oblężniczą, którą dowodził gen. Andrej Seliwanow. Miała ona skutecznie blokować twierdzę. Ostatni dowódca przemyskiej twierdzy gen. Hermann Kusmanek zdając sobie sprawę z powagi sytuacji w jakiej znaleźli się obrońcy i fortyfikacje postanowił na organizowanie wypadów w celu przełamania linii wroga.
W samym listopadzie przeprowadzono 5 takich prób. Wypad z 20 listopada w kierunku Birczy był częściowo udany. Obrońcom udało się wziąć ok. 130 jeńców do niewoli, ponosząc przy tym straty własne w liczbie 100 zabitych i rannych. W grudniu zostały podjęte próby przebicia się przez pierścień wojsk rosyjskich w dniach 9-10, 15-18, a także 27-28. Bliski powodzenia był wypad mający miejsce w dniach 15-18 grudnia, którego celem było przełamanie sił rosyjskich oraz połączenie się z siłami austro-wegierskimi. Obrońcy dotarli już do wzgórza Kopystańka o wysokości 541 m.n.p.m jednak odległość blisko 30 km do jednostek podchodzących z rejonu Leska, okazała się za duża. Wzięto w niewolę ok. 230 jeńców rosyjskich, natomiast straty obrońców wyniosły blisko 800 żołnierzy. Styczeń w przemyskiej twierdzy pod względem walk był mało intensywny, można rzec iż było nad wyraz spokojnie. Jednak miesiąc ten dał się we znaki obrońcom pod innym względem. Przede wszystkim szerzyły się choroby, zaczęło brakować żywności oraz podupadało morale żołnierzy. W lutym Rosjanie wznowili ostrzał twierdzy, a ich głównym celem było zdobycie pozycji wysuniętych znajdujących się przed III, IV oraz VIII obwodem obronnym. 19 marca została podjęta ostatnia próba przebicia się z twierdzy. Tym razem wypad został przeprowadzony w kierunku Mościsk i Sądowej Wiszni. Celem wypadu było zdobycie żywności i zaopatrzenia oraz przebicie się do Stanisławowa, w którym stacjonowały wojska austriackie. Planowano również przebicie w kierunku Sambor-Turka, zrezygnowano z niego gdyż broniły go zbyt duże siły rosyjskie. Zrezygnowano też z próby przebicia się w kierunku Leska, ze względu na to iż teren mógłby okazać się zbyt wymagający dla i tak już wycieńczonych obrońców. Wobec beznadziejnej sytuacji zapadła decyzja o wysadzaniu infrastruktury fortecznej. Oprócz dzieł wysadzono mosty, niszczono uzbrojenie, a wszystko po to, aby nie dostało się w ręce wroga, który mógłby wykorzystać infrastrukturę wraz z uzbrojeniem. 22 marca 1915 r. przystąpiono do planu wysadzania Twierdzy Przemyśl. Warto nadmienić, że fortyfikacje przemyskie broniły się najdłużej w oblężeniu wśród twierdz, będąc odciętym od sił głównych. Następnego dnia do Twierdzy wkroczyły wojska rosyjskie, dla których było to największe zwycięstwo na froncie wschodnim. Do niewoli dostało się ponad 100 tys. żołnierzy, obrońców Twierdzy Przemyśl. W dniach 23-24 kwietnia 1915 r. fortyfikacje odwiedził ostatni z dynastii Romanowów car Mikołaj II oraz Wielki Książę Mikołaj Mikołajewicz. Radość Rosjan z posiadania twierdzy nie trwało długo, gdyż na początku maja połączone siły austriacko-niemieckie rozpoczęły ofensywę pod Gorlicami. Pierwsze jednostki połączonych sił docierają pod twierdzę ok. 15 maja 1915 r. Tym samym rozpoczął się nowy rozdział historii walk o przemyskie umocnienia.
Karol Kicman
Bibliografia:
- Idzikowski T., Twierdza Przemyśl. Powstanie. Rozwój. Technologie, Krosno 2014
- Heiden H., Bastion nad Sanem, Oświęcim 2013
