Sól świętej Agaty broni od ognia chaty
W tradycji polskiej, obchodzony 5 lutego, dzień św. Agata nazywanej „ognistą świętą”, miał szczególne znaczenie. Ta sycylijska męczennica stała się bliska mieszkańcom polskiej wsi, gdyż za jej wstawiennictwem chronione były domostwa od nieszczęść, klęsk żywiołowych, a przede wszystkim od ognia. Społeczność wiejska otaczała św. Agatę szczególnym kultem i poważaniem oraz prosiła ją o pomoc w tragicznych momentach. Jak Agata stałą się świętą?
Święta Agata pochodziła prawdopodobnie z Katanii na Sycylii. Po przyjęciu chrztu postanowiła żyć w dziewictwie, co skończyło się dla niej tragicznie. Piękna, młoda, dobrze urodzona, bogata dziewczyna zwróciła uwagę Kwincjana perfekta Katanii, który zaproponował jej małżeństwo. Kiedy odrzuciła propozycję zaślubin, odrzucony adorator zaczął pałać do niej nienawiścią i pragnieniem zemsty. Została ukarana oddaniem do domu publicznego, a następnie wtrącono ją do więzienia i skazano na tortury, podczas których obcięto jej piersi. Gdy św. Piotr mocą Bożą uleczył jej ciało, a dziewczyna nadal odmawiała złożenia ofiary bożkom pogańskim to rozgniewany Kwincjan rozkazał wrzucić ją na rozpalone węgle. W ten sposób 5 lutego 251 roku św. Agata poniosła śmierć za wiarę i przekonania.
Niedługo po śmierci Męczennicy wybuchła Etna i rozpalona lawa zagrażała miastu. Mieszkańcy Katanii prosili św. Agatę o pomoc i posłużyli się jej welonem dla powstrzymania lawy. Odtąd Agata stała się orędowniczką chroniącą od ognia, zwłaszcza tego wywołanego przez siły natury. Wybrano ją na patronkę ludwisarzy, odlewników, kominiarzy, pielęgniarek, kobiet karmiących oraz cierpiących na choroby piersi. Święta ta uchodzi także za patronkę normalności i ludzi poszukujących normalności wśród życiowych klęsk i niepowodzeń.
Kult św. Agaty ciągle żywy jest w Katanii, gdzie w kościele katedralnym znajdują się jej doczesne szczątki i co roku ulicami miasta odbywa się uroczysta procesja z jej relikwiami. Obchody patronki miasta trwają trzy dni od 3-5 lutego, ale mieszkańcy miasta przygotowują się do nich dwa tygodnie przed i świętują jeszcze tydzień po uroczystościach. Na tę okazję pieczony jest też specjalny deser zwany „piersi św. Agaty”.
Kult sycylijskiej świętej dotarł dość szybko do Polski, bo już w XIII wieku poświęcano w kościołach chleb, sól i wodę w dniu jej święta, które potem spożywano w czasie burz, co miało odwrócić uderzenia piorunów. Wierzono również, że sól św. Agaty wrzucona w ogień ugasi go lub odwróci płomienie. Z dawien dawna uważano, że prawdziwej mocy sól Świętej nabiera po siedmiokrotnym poświęceniu i łączono ją z licznymi zwyczajami i praktykami. Wsypywano szczyptę soli św. Agaty do nowo wykopanej studni, aby zapewnić sobie czystą i dobrą wodę. Zjedzenie jej chronić miało przed wolem powstającym z powodu choroby tarczycy zwłaszcza u ludności podgórskich wsi. Istniało też przekonanie, że sól wyniesiona przed dom w czasie wichury spowoduje zmianę kierunku wiatru. W dniu jej święta na wsiach karmiono bydło poświęconą solą i chlebem, by je uchronić od zarazy. Zjedzony kawałek chleba był antidotum na ból gardła. Mieszkańcy wsi rozkładali w kątach swoich zagród kawałki poświęconego chleba wierząc, że to uchroni przed niszczycielskim ogniem. Popularnym zwyczajem na wsi było obchodzenie domostwa podczas burzy z obrazem świętej Agaty, który miał chronić przed uderzeniem pioruna. Wizerunek św. Agaty często umieszczano w leśniczówkach, by chroniła las przed pożarem.
W tradycji ludowej, podobnie jak w inne święta, również w dzień św. Agaty przepowiadano pogodę, co potwierdza znane przysłowie: „Gdy św. Agata po błocie brodzi, człek w Zmartwychwstanie po lodzie chodzi”. A słońce, które świeciło w ten dzień zapowiadało rychłe nadejście wiosny.
W ikonografii św. Agata przedstawiana jest w długiej sukni wraz z atrybutami męczeństwa, między innymi kleszczami, którymi ją oszpecono i obciętymi piersiami na misie. Jej atrybuty to również: chleb, dom w płomieniach, palma męczeństwa w ręku, kość słoniowa – symbol czystości.
Św. Agata, której imię znaczy „dobra”, miała chronić przed żywiołami ludność wsi. Jest świętą, do której chrześcijanie zwracali się od zawsze przy zagrożeniach związanych z ogniem. Każda rzecz związana ze św. Agatą miała chronić domostwo, jak mówi przysłowie: „Gdzie św. Agata, tam bezpieczna chata”.
dr Małgorzata Dziura
