Jest to kolejna publikacja w ramach Biblioteczki Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. Promocja miała odbyć się tym razem w Radymnie 15 kwietnia w ramach uroczystości poświęconej radymniańskim „katyńczykom”. Mam jednak nadzieję, że jej prezentacja odbędzie się w najbliższym możliwym terminie. Jest to bowiem książka bardzo wartościowa i w pewnym sensie niezwykła. Jest pierwszym tak obszernym i całościowym omówieniem działań militarnych na terenie ziemi radymniańskiej stanowiącej zaledwie mały fragment południowo-wschodniego teatru działań wojennych. Mimo, że w tej skali to faktycznie zaledwie mały fragmencik, to jednak dynamika i skala wydarzeń jakie na nim zaszły zarówno w trakcie I jak i II wojny światowej są zdumiewające. Niestety dla Radymna i jego okolicy skutki tych działań były tragiczne: zniszczenie miasta, spalone wsie, zabici, ranni, głód, rabunek, …. Nieprawdopodobne straty, ból i cierpienie całych pokoleń mieszkańców ziemi radymniańskiej, którym autor w ten sposób złożył hołd. Żal mi, że po wydaniu tej książki nie mogę zobaczyć miny naszego przyjaciela świętej pamięci ks. dr Henryka Hazika.

Ks. Hazik był historykiem, regionalistą i miłośnikiem ziemi radymniańskiej. Myślę, że cieszyłby się jak dziecko widząc opracowanie dr Moszumańskiego, z którym zresztą łączyły go więzy przyjaźni. Mam nadzieję, że to opracowanie da początek następnym. Ziemi radymniańska jest na północ od Przemyśla, … no cóż został jeszcze: wschód, zachód i południe. Ogromne wyzwanie dla niejednego jeszcze historyka.

Jaka natomiast jest ta książka, jaki jest jej cel, zastosowane metody badawcze. Tradycyjnie autor odpowiada na te pytania we wstępie.

„Historiografia działań wojennych toczonych na ziemi radymniańskiej w XX wieku nie jest obszerna. Również źródła archiwalne na ten temat są dość zróżnicowane. Do zasadniczych czynników niekorzystnie wpływających na możliwości badawcze należy, między innymi, znaczne rozproszenie bazy źródłowej, a także jej fragmentaryczność.

W polskim piśmiennictwie wojskowym brakuje opracowania, które ujmowałoby syntetycznie dzieje wojen na ziemi radymniańskiej w XX stuleciu. Przesłanką wyboru tego tematu była istniejąca luka badawcza oraz fakt pomijania w opracowaniach lub pobieżnego traktowania zagadnień z tym związanych. Dlatego też celem niniejszej publikacji jest zrekonstruowanie przebiegu wspomnianych zdarzeń dotyczących w głównej mierze ziemi radymniańskiej. Niektóre z nich są wynikiem moich wieloletnich badań archiwalnych, a ich wycinkowe wyniki były prezentowane w specjalistycznych czasopismach lub w czasie konferencji naukowych. Są również inne problemy niż zawarte niniejszym dziele, które powinno się zbadać, ale na razie czekają, głównie z braku lub niewystarczającej ilości materiałów archiwalnych.

Publikacja stanowi zbiór oddzielnych szkiców historycznych na wybrane zagadnienia. Główny problem badawczy dotyczy uwarunkowań przebiegu dwóch zasadniczych konfliktów zbrojnych – I i II wojny światowej w Radymnie i okolicznych miejscowościach.

Cząstkowe zadania badawcze dotyczące poszczególnych zagadnień były realizowane metodą krytycznej analizy, interpretacji oraz porównania różnych materiałów. Postępowanie badawcze obejmowało ustalanie faktów, przeważnie metodą indukcyjną, natomiast przy ich uogólnianiu zastosowano również metodę porównawczą i statystyczną, a niekiedy – też dedukcyjną.”

Zbigniew Moszumański – dziennikarz i historyk wojskowości, doktor nauk humanistycznych w zakresie historii, emerytowany pułkownik wojsk rakietowych i artylerii. Urodził się w Skołoszowie w województwie podkarpackim. Zajmuje się dziejami wojsk rakietowych i artylerii, obrony przeciwlotniczej, wojsk balonowych, historią konfliktów zbrojnych XX wieku, a także historią ziemi przemyskiej i jarosławskiej. Jest autor i współautor wielu książek i artykułów o tematyce historycznej i militarnej. Członek Stowarzyszenia Historyków Wojskowości i Towarzystwa Wiedzy Obronnej.

Dziękując autorowi chciałbym również podziękować: recenzentom prof. dr hab. Januszowi Zuziakowi oraz dr hab. Jackowi Szczepańskiemu; autorowi projektu okładki Markowi Mikrutowi; Januszowi Maikowi za tytaniczną pracę włożoną w skład i opracowanie tej książki (ilość map, mapek i schematów jest imponująca i stanowiła spore wyzwanie), wreszcie chciałbym podziękować dyr. Janowi Jaroszowi za cierpliwość i opiekę nad całym projektem.

Publikację możecie Państwo nabyć w księgarni internetowej Muzeum.

Lucjan Fac