Historia Jednego Albumu, Przemyśl 1915
19 maja 2018 roku, podczas Nocy Muzeów, otwarta została w Muzeum Historii Miasta Przemyśla wystawa fotograficzna „Historia jednego albumu. Przemyśl 1915”. Pokazuje unikatowe zdjęcia twierdzy Przemyśl z początku czerwca 1915 roku, tuż po opuszczeniu jej przez rosyjskie wojska. Tematyka wystawy zainteresowała jeszcze przed jej otwarciem TVP 3 Rzeszów, PAP i liczne portale historyczne, a na obejrzenie wystawy przybyło do naszego muzeum bardzo wiele osób, ciekawych obejrzenia fotografii, które jeszcze nigdy nie były pokazywane.
Panowie, a nawet wyjątkowo zainteresowane panie, wielu spośród naszych Gości przybyło na Noc Muzeów do Kamienicy w Rynku specjalnie dla tych fotografii. Długo i dokładnie je oglądali i wychodzili pod dużym wrażeniem wystawy, którą zobaczyli.
Serdecznie zapraszamy ponownie do przyjścia do nas na tę i inne nasze ekspozycje! Wystawa „Historia jednego albumu. Przemyśl 1915” pokazywana będzie w Muzeum Historii Miasta Przemyśla do końca czerwca br. A na jesień, podczas obchodów 100. rocznicy odzyskania niepodległości, planujemy pokazać więcej fotografii i pamiątek po płk. Stanisławie Starzewskim.
Dziękujemy rodzinie Starzewskich z Krakowa za wypożyczenie prezentowanych fotografii. Zbiór zdjęć twierdzy Przemyśl jest po raz pierwszy prezentowany szerszej publiczności.
Pokazywany na wystawie album fotografii twierdzy Przemyśl został „odkryty” w mieszkaniu po śmierci córki Stanisława Starzewskiego, Izabelli, w 2013 roku. Przez prawie 100 lat był przechowywany w piwnicy jednej z krakowskich kamienic razem z wieloma innymi zdjęciami i dokumentami, w tym twierdzy Kraków, Dęblin, czy zdjęć wojennych znad Ikwy.
W albumie jest 55 zdjęć naklejonych na specjalne karty z urzędowymi pieczęciami i dokładnie opisanych. Do przemyskiego Muzeum zostały wypożyczone z rodzinnego archiwum Witolda Starzewskiego z Krakowa. Jego ojciec Stanisław na początku czerwca 1915 roku był członkiem delegacji Cesarsko – Królewskiej Dyrekcji Inżynierii, która przyjechała do Twierdzy Przemyśl, by zbadać stan umocnień tuż po odbiciu jej z rąk wojsk carskich.
Wszystkie karty albumu twierdzy Przemyśl oznaczone są pieczęcią Cesarsko-Królewskiej Dyrekcji Inżynierii Kraków. Wynika z tego, że Stanisław Starzewski z racji pełnienia funkcji dyrektora Dyrekcji Inżynierii Kraków był odpowiedzialny za dokumentację fotograficzną nie tylko twierdzy Kraków, ale również Przemyśl i Dęblin. Z racji zamiłowania do fotografowania można przypuszczać, że Stanisław Starzewski ze szczególnym zaangażowaniem zajął się wojenną dokumentacją fotograficzną. Do tego celu miał prawdopodobnie profesjonalnego fotografa wojskowego, z którym ściśle współpracował. Świadczy o tym wiele zdjęć, szczególnie ze zbioru Twierdzy Kraków, gdzie na fotografiach są postacie bliskich, znajomych, on sam. Można domniemać, że wiele zdjęć robił sam, np. artystyczne ujęcia ciekawych widoków, pejzaże o różnych porach roku, eksponowanie znaczących miejsc pod względem historycznym.
Stanisław Starzewski urodził się w 1875 roku w Krakowie. Studiował w Wiedniu w cesarsko-królewskiej Technicznej Akademii Wojskowej i w Szkole Wojennej na Wydziale Inżynierii. W armii austriackiej służył w różnych Dyrekcjach Inżynierii, m.in. w Krakowie. Zajmował się budową dróg fortecznych, mostów, fortyfikacji, szkoleniem oddziałów technicznych piechoty. Po rezygnacji ze służby wojskowej (1909) podjął pracę na kolei. Był inspektorem kolejowym i radcą w Generalnej Dyrekcji Kolei Austriackich we Wiedniu. Z wybuchem wojny – w sierpniu 1914 roku wyruszył jako porucznik rezerwy na front z kompanią I batalionu saperów. Brał udział w bitwach I korpusu pod Kraśnikiem i Dęblinem. Mianowany kapitanem, przeniesiony został na Morawy, gdzie powierzono mu szkolenie zapasowych oddziałów pionierów (saperów) piechoty. W kwietniu 1915 roku odkomenderowany został do Dyrekcji Twierdzy Kraków. Służył w niej aż do końca wojny, z paromiesięczną przerwą uczestniczenia na froncie wołyńskim. Od 1917 roku pełnił funkcję Dyrektora Inżynierii Twierdzy Kraków. Zarządzał kilkudziesięcioma oficerami i kilkoma tysiącami żołnierzy. W czasie pełnienia służby w armii austro-węgierskiej Stanisław Starzewski dwukrotnie podejmował próby przeniesienia się z armii austriackiej do legionów polskich. Bez skutku. Po upadku monarchii austro-węgierskiej ochraniał mienie twierdzy krakowskiej. Był również zaangażowany w pomoc dla Lwowa. Dla obrony Lwowiaków zorganizował pociąg pancerny „Paderewski” pod dowództwem por. Abłamowicza. Uzbrajał i wysyłał tam także pojedyncze partie żołnierzy. W listopadzie 1918 roku został przyjęty do Sztabu Generalnego Naczelnego Dowództwa w randze majora. Był szefem Oddziału Demobilizacyjnego, następnie Oddziału IV (grudzień 1918), kierującym wszelkim zaopatrzeniem wszystkich wojsk na froncie, a także administracją tzw. obszaru wojennego. W lutym 1919 został zastępcą Głównego Kwatermistrza.
Więcej o życiu zawodowym i dokonaniach płk. S. Starzewskiego opowiemy podczas planowanej na listopad 2018 roku wystawy niepodległościowej.
Marcin Marynowski
