W Bibliotece MNZP zakończono (w Bibliotece TPN prace w tym zakresie wciąż trwają) zasadniczą część prac związanych z tworzeniem katalogu elektronicznego zbiorów obejmujących książki, czasopisma i mapy. Prace polegały m.in. na sporządzeniu zestawienia podpisów, znaków własnościowych, pieczątek, ekslibrisów, dedykacji itp., co ułatwi badania nad historią zbiorów biblioteki w kwestii proweniencji jej zasobów. Do tej pory na stronie MNZP zamieszczono już kilka artykułów, w których przedstawiono cząstkowe efekty tych prac (Księgozbiór Edwarda Kokotowicza w zbiorach Biblioteki Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej,  Wybrane egzemplarze druków Osińskich ze zbiorów Biblioteki Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej autorstwa Agnieszki Górniak). Dziś chcemy zaprezentować książki pochodzące z księgozbioru Bohdana Zahajkewycza (Zahajkiewicza).

Bohdan Zahajkewycz (X) w czasie uroczystości szewczenkowskich w Przemyślu 24 marca 1931 r.

Bohdan Iwan Zahajkewycz (Богдан Загайкевич) urodził się 5 lutego 1887 r. w Tarnopolu, jako syn profesora gimnazjalnego Wiktora i Sabiny z domu Hoszowskiej. W latach 1906/1907–1911/1912 studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. W tym czasie udzielał się też w organizacji „Młoda Ukraina”, a podczas wakacji pracował jako wolontariusz dla Muzeum Narodowego we Lwowie, zbierając po wsiach ikony i rękopisy do zbiorów muzealnych. W 1909 r. został sekretarzem zarządu głównego Towarzystwa Wykładów Naukowych im. Petra Mohyły. 10 września 1912 r. rozpoczął pracę w c.k. I Gimnazjum z polskim językiem wykładowym w Przemyślu. Był zastępcą prezesa Towarzystwa Bojan i sekretarzem „Ruskiej Besidy”; działał też w Towarzystwie „Proświta”. Z chwilą wybuchu I wojny światowej został powołany do wojska – w jego biogramach spotyka się informację, że służył w c. i k. 84 lub w c. i k. 85 Pułku Piechoty – zważywszy na częstą obecność w Wiedniu jest bardziej prawdopodobne, że był to ten pierwszy (wiedeński), a nie drugi (lewocki) pułk. Walczył na frontach rosyjskim, włoskim i rumuńskim. Po postrzeleniu w grudniu 1917 r., leczył się w Wiedniu. W listopadzie 1918 r. udał się stąd do Stanisławowa i w grudniu 1918 r. wstąpił w szeregi Ukraińskiej Armii Halickiej (UAH). Powierzono mu dowództwo II Kołomyjskiego Kurenia 3 Brzeżańskiej Brygady, z którym wziął udział w walkach o Lwów i w ofensywie czortkowskiej. 21 czerwca 1919 r. został awansowany na sotnika. Po przejściu UAH za Zbrucz dalej walczył w jej szeregach. Jesienią 1919 r. znalazł się w delegacji, która prowadziła rozmowy między UAH a Armią Ochotniczą, a następnie przebywał w Odessie (gdzie 29 marca 1920 r. został aresztowany przez WCzK i 14 czerwca 1920 r. skazany na karę śmierci, której udało mu się uniknąć), a następnie w Charkowie – tu krótko wykładał historię sztuki na uniwersytecie. Postanowił jednak uciec z Rosji radzieckiej i przedostać się za Zbrucz. Początkowo był przetrzymywany w obozie jenieckim w Strzałkowie, ale w styczniu 1922 r. został wypuszczony. Wrócił do Przemyśla i został przydzielony do gimnazjum ukraińskiego, gdzie pracował do 1941 r. Dodatkowo w roku szkolnym 1922/1923 pracował w Ukraińskim Instytucie dla Dziewcząt. 23 listopada 1928 r. zdał egzamin nauczycielski przed Lwowską Komisją dla Nauczycieli Szkół Średnich, uzyskując uprawnienia do nauczania języka ukraińskiego jako przedmiotu głównego oraz języka polskiego jako dodatkowego w językach wykładowych polskim i ukraińskim (egzamin ten zdawał w różnych odstępach czasu od 1912 r.). Gdy w 1932 r. założono muzeum „Стривігор” („Strywihor”), został jego dyrektorem. Współorganizował zjazd muzeów ukraińskich w Przemyślu w 1937 r. Jako (nieprofesjonalny) folklorysta i historyk sztuki badał w tym zakresie nie tylko okręg przemyski, ale i kulturę Łemków.

Po zajęciu Przemyśla przez wojska radzieckie, w 1940 r., aresztowano jego syna Wołodymira, którego deportowano w głąb ZSRS. W kwietniu 1940 r. otrzymał nominację (z ważnością od 1 stycznia) na dyrektora Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. Funkcję tę pełnił do 15 lutego 1941 r., gdy dyrektorką muzeum została Natalia Prybudna (Prybłudnaja), zaś Zahajkewycz został jej zastępcą, jak również „przewodniczącym sił naukowych”.  Po zdobyciu Przemyśla przez nazistowskie Niemcy nie popierał werbunku do SS Galizien; brał jednak udział w ogłoszeniu aktu niepodległości Ukrainy 30 VI 1941 r. we Lwowie. W tym czasie był kierownikiem w Ukraińskim Komitecie Pomocowym (Український Допомоговий Комітет). Jego rodzina przechowywała Żydów w swoim mieszkaniu przy ul. Tarnawskiego 7 (wcześniej mieszkali przy ul. Dworskiego 47). Byli to Izydor Szefler i jego żona Ada, których udało się uratować. 23 stycznia 1975 r. Zahajkewyczowi pośmiertnie przyznano tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata. Wiosną 1944 r. Zahajkewycz postanowił opuścić Przemyśl. 19 maja 1944 r. dostał zgodę na wyjazd do Nowego Sącza, przez który wyjechał z dziećmi do Pragi. 4 sierpnia 1944 r. otrzymał prawo przebywania w tym mieście tylko przez osiem dni, zatem rodzina przeniosła się do Wiednia. Tam mieszkał dwa lata, pracując od 17 września 1944 r. jako tłumacz w miejskim szpitalu w wiedeńskiej dzielnicy Mödling. 26 sierpnia 1946 r. wraz z grupą 40 Ukraińców został wysiedlony z Wiednia. Przebywał w obozie dla osób przesiedlonych „Orlyk” w Berchtesgaden. Przez ten czas pracował jako dyrektor Szkoły Handlowej w obozie. Latem 1950 r. dostał pozwolenie na wyjazd do Stanów Zjednoczonych. Zamieszkał początkowo w Brooklynie, potem w Filadelfii, a ostatecznie w Cranford w stanie New Jersey. Na emigracji pisał do ukraińskojęzycznych czasopism „Свобода” oraz „Америка”. Był ponadto sekretarzem Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki. 4 listopada 1953 r. w Nowym Jorku odbył się I zjazd Ukraińców-przemyślan, który współorganizował. Po kilku latach środowisko to wydało pod jego redakcją Перемишль західий бастіон України. Збірник матеріялів до історії Перемишля і Перемискої землі (Ню-Йорк–Филаделфія 1961), gdzie sam opracował rozdział dotyczący oświaty. Zmarł 20 sierpnia 1967 r. w Cranford w stanie New Jersey. Pochowany został na ukraińskim cmentarzu w Bound Brook.

Aczkolwiek środowisku ukraińskim postrzegany jest jako jedna z ważniejszych postaci ukraińskiego życia kulturalnego w Przemyślu w dwudziestoleciu międzywojennym, to jednak w jego biografii znalazły się elementy ciemniejsze, zwłaszcza jeśli weźmiemy pod uwagę jego działania jako (wice)dyrektora Muzeum Narodowego Ziemi w okresie pierwszej okupacji sowieckiej (1939–1941), o czym w swych wspomnieniach pisał Jan Smołka (tu jednak należy mieć uwagę na subiektywizm tych wspomnień i osobiste sympatie ich autora).

W Bibliotece MNZP znajduje się 36 książek należących do Bohdana Zahajkewycza oraz dwie z dedykacjami dla niego (jedna od autora). Nie wiadomo, kiedy i jak trafiły one do zbiorów biblioteki – wszystkie te książki zostały wpisane do inwentarzy w latach 50. i 60. XX wieku. Nie jest to zbiór duży, odzwierciedla jednak zainteresowania i horyzonty intelektualne właściciela tych książek. Są one sygnowane pieczątką lub/i podpisem Богдан Загайкевич (Bohdan Zahajkewycz).

1. Цегельський Лонгин, Die großen politischen Aufgaben des Krieges im Osten und die ukrainische Frage / L’ongìn Cegel’s’kij. – Berlin 1915. – 44 strony, [1] karta tablic ; 22 cm.
2. Czołowski Aleksander, W sprawie klasztoru i dzwonnicy O.O. Bazylianów : (odpowiedź Prow. Pl. Filasowi) / Aleksander Czołowski. – Lwów 1909. – 24 strony, [2] strony tablic ; 23 cm.
3. Добрянский Антоний, Грамматика старославяњкого церковного языка : сочинения / Антоніемь Добрянскимь. – Въ Перемышли 1851. – 186, [6] stron ; 19 cm.
4. Doehlemann Karl, Die bildenden Künste : ihre Eigenart und ihr Zusammenhang : Vorlesung […] / Karl Doehlemann. – Leipzig 1913. – 18 stron ; 24 cm.
5. Encyklika Jego Świątobliwości Piusa XI do patryarchów, prymasów, arcybiskupów, biskupów i innych ordynarjuszy żyjących w zgodzie i jedności ze Stolicą Apostolską i do wszystkich wiernych katolickiego świata o chrześcijańskim wychowaniu młodzieży / Pius XI. – [Watykan] 1929. –  35 stron ; 28 cm.
6. Голубець Микола, Kilim ukraiński : wystawa druga : Lwów, maj 1936 / Mikola Golubec’. – Lwów 1936. – 16 stron, [XVI] stron tablic ; 18×13 cm.
7. Guyau Jean Marie, Проблєми сучасної естетики / М. Гійо ; пер. з фр. В. Щурат. – Львів 1913. – 172, [3] strony ; 22 cm.
8. Historische Skizze über die Dotation des ruthenischen Clerus in Galizien. –  Wien 1861. – 51 stron ; 23 cm.
9. Іларіон (митрополит), Українська культура : коротка історія культурного житла українського народа / Іван Огієнко. – Катеринослав ; Лейпциг 1923. – 272 strony ; 19 cm.
10. Iorga Nicolae, Negoţul şi Meşteşugurile în trecutul romănesc formând. 3, Din Istoria Românilor în chipuri şi icoane / Nicolae Iorga. – Bucureşti 1906. – [4], 263 strony, [2] karty tablic, [4] karty tablic złożone ; 20 cm.
11. Каталогъ предметовъ малорусской старины и рѣедкстей коллекціи В.В. Тарновскаго. Выпускъ 1, Шевченко. – Кіев 1893. – [2], 34 strony, [1] karta ; 26 cm.
12. Kilka myśli o zdobieniu wiejskich kościołów. – [Kraków] 1911.  – 24 strony ; 23 cm.
13. Kluge Theodor, Versuch einer systematischen Darstellung der altgeorgischen (grusinischen) Kirchenbauten / Theodor Kluge. – Berlin 1918. – 80 stron, [2] karty złożone ; 23 cm.
14. Kozicki Władysław, W obronie kościołów i cerkwi drewnianych / Władysław Kozicki. – Lwów 1913. – 17 stron ; 21 cm.
15. Kriegs-Almanach 1915. – Leipzig [1914]. – 245, [1] strona, [1] karta złożona ; 18 cm.
16. Кучабський Василь, Die Westukraine im Kampfe mit Polen und dem Bolschewismus in den Jahren 1918-1923 / Vasil’ Kučabs’kij. – Berlin 1934. – [8], 439 stron, [6] kart tablic złożonych ; 24 cm.
17. Кучабський Василь, Україна і Польща : отверта відповідь польському консерватистові / Василь Кучабський. – Львів 1933. – 236, XVI, [1] strona ; 18 cm.
18. Lafontaine, Fable de La Fontaine : classé par ordre de difficulté / Lafontaine. – Paris 1907. – XXI, [1], 325, [1] strona ; 19 cm.
19. Лепкий Богдан, Наше письменство : короткий огляд української літератури від найдавніших до теперішніх часів / Богдан Лепкий. – Краків 1941. – 135 stron ; 23 cm.
20. Лозінський Михайло, Українство і москвофільство серед українсько-руського народу в Галичині / Михайло Лозінський. – Львів 1909. – 95 stron ; 18 cm.
21. Matusiak Szymon, Olimp polski podług Długosza / Szymon Matusiak. – Lwów 1908. – 71 stron ; 27 cm.
22. Музичка Андрій Васильович, Шляхи поетичної творчості Івана Франка / А. Музичка. –  [Харків] 1927. – 200, [2] strony ; 23 cm.
23. Nötzel Karl, Die Grundlagen des geistigen Russlands : Versuch einer Psychologie des russischen Geisteslebens / Karl Nötzel. – Leipzig 1923. – VII, [1], 307, [1] strona ; 22 cm.
24. Schultze Victor, Grundriss der christlichen Archäologie / Victor Schultze. – München 1919. – [1], VII, [1], 159 stron ; 20 cm.
25. Смаль-Стоцький Степан, Причинки до зрозуміння Шевченкових поем : І. Шевченкове Посланіє. ІІ. Дві невеличкі Шевченкові думки / С. Смаль-Стоцький. – Прага 1929. – 48 stron ; 26 cm.
26. Sulimirski Tadeusz, Scytowie na zachodniem Podolu / Tadeusz Sulimirski. – Lwów 1936. – IV, 186, [1] strona, [18] kart tablic ; 24 cm.
27. Sybel Ludwig, Frühchristliche Kunst : Leitfaden ihrer Entwicklung / Ludwig von Sybel. –  München  1920. – [4], 55 stron, [1] karta tablic ; 20 cm.
28. Sveinsson Jón, Aus Islands alten Schätzen : eine Kultur- und Literaturgeschichtliche Studie / Jón Sveinsson. – Hamm i[n] W[estfalen] : Strony 271-310 ; 23 cm (Biblioteka TPN).
29. Ukraine. – Berlin [1942]. – 113, [3] strony ; 23 cm.
30. Українські ѓимназийні курси у Відні в шкільнім році 1916-1917. – Відень 1917. – 64 strony ; 23 cm.
31. Ungnad Arthur, Die Religion der Babylonier und Assyrer / Arthur Ungnad. – Jena 1921. –  VIII, 343, [1] strona ; 21 cm.
32. Устиянович Корнило, Кавказ : етноґрафічно-історична розвідка / Корнило Устиянович. – Львів 1902. –  [2], IV, 133 strony ; 18 cm. 
33. Waczyński Bogusław, Nachklänge der Florentiner Union in der polemischen Literatur zur Zeit der Wiedervereinigung der Ruthenen : (im 16. und am Anfang des 17. Jahrhunderts) / Bogusław Waczyński. – Roma 1938. – Strony [441]–472 ; 24 cm.
34. Wegener Hans, Wir jungen Männer : das sexuelle Problem des gebildeten jungen Mannes vor der Ehe / Hans Wegener. – Königstein im Taunus [około 1910]. –  209, [7] stron ; 20 cm.
35. Звіт гімназійних наукових курів з українською вікалдовою мовою у Відні, III. ул. Радецького, č. 2, за шкільний рік 1914/15. – Відень 1915. – 49, [1] strona ; 23 cm.
36. Ющенко Г. І., Греція / Г. І. Ющенко. – Харків 1930. –  115, [3] strony ; 22 cm.

Książki bez podpisu lub pieczątek, ale z dedykacją dla Bohdana Zahajkewycza:

1. Cuno Rudolf, Frankfurts frohe Farben : Weihnachten in der uralten Stadt / Rudolf Cuno. – Frankfurt am Main 1924. – 25 stron, [20] stron tablic ; 23 cm.
2. Ургін Безгрішний Микола, Лотоцький Антон, Коротка граматика української літератури мови / Микола Ургін Безгрішний, Антон Лотоцький. – Рогатин-Львів 1936. –  109, [3] strony ; 23 cm.

Dedykacja autora dla Bohdana Zahajkewycza

Książka z pieczątką Bohdana Zahajkewycza

Książka z podpisem Bohdana Zahajkewycza

Bibliografia:

1. T. Pudłocki, Bohdan Zahajkewycz – legenda życia kulturalnego, „Nasz Przemyśl” 2019, nr 9 (179), s. 41.

2. T. Pudłocki, W. Węglewicz, Pochwała jako tekst historyczny – życiorys bohdana Zahajkewycza, „Rocznik Przemyski” 2022, T. 58, z. 1 (27) Historia, s. 403–407.

3. J. Smołka, Przemyśl pod sowiecką okupacją : wspomnienia z lat 1939–1941, Przemyśl 2017.

4. Загайкевич Богдан [w:] Енциклопедія українознавства, Словникова частина. T. 2, Кн. 2, [т. 2]: «Голинський — Зернов», Париж ; Нью-Йорк 1957, s. 707.

5. П. Артимишин, І. Соляр, Загайкевич Богдан Вікторович [w:] Західно-Українська Народна Республіка. 1918-1923, T. 2, З – О, Івано-Франківськ 2019, s. 15­­–16.

Fotografia z: Перемишль: західний бастіон України : збірник матеріялів до історії Перемишля і Перемиської землі, Нью Йорк ; Филаделфія 1961, s. 259.

Tomasz Pomykacz