Jan Borys (ukr. Іван Борис, Iwan Borys), syn Dymitra i Marii Sadło, urodzony w 1869 roku w Drohobyczu, przemysłowiec, organizator i członek kilku stowarzyszeń skupiających ukraińskich kupców w Galicji m.in. we Lwowie, a także w Przemyślu (m.in. Centralny Związek galicyjskich szynkarzy we Lwowie wybrał go w 1905 r. do reprezentowania wydziału w Przemyślu). Udzielał się w życiu publicznym, startował w 1907 r. jako kandydat opozycji do Rady Miejskiej w Przemyślu. Był znawcą win, za swoje wino „Borisina”, otrzymał w 1909 r. nagrodę na pierwszej w Galicji ukraińskiej wystawie gospodarczej. W 1900 r. zawarł w jarosławskiej kolegiacie związek małżeński z Marią Tittrich.

W 1896 r. kupił w Przemyślu sklep – dawniej  E. Witkowskiego (wina, delikatesy) z restauracją (Rynek 8). Prawdopodobnie posiadał także lokal przy Rynek 23 (nieistniejąca tzw. kamienica Jeleniów), gdyż na łamach „Echa Przemyskiego” z 1900 r. pojawia się ogłoszenie: „Lokal. Rynek l. 23 (obecnie handel P. Jana Borysa) jest od 1. Października br. tanio do wynajęcia. Może być wynajęty także tylko frontowy sklep. Bliższej informacyi udziela Jan Borys”.

W 1911 r. zakupił kolejny sklep  (Rynek 2) już z innym asortymentem, gdzie sprzedawał  m.in. farby, pokosty, lakiery, artykuły sportowe. Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicyi z 1912 wymienia wspomnianą firmę w dziale Sportowych artykułów handel: Borys Jan, skład artykułów sportowych, farb i materiałów oraz podaje jego asortyment: Smarowidło nieprzemakalne „Bufallo” do obuwia, szczotki fabryki krakowskiej, farby i płótna Karmańskiego do malowania, środki niezawodne do tępienia pluskiew, owadów i t. p., mydła Smiechowskiego, Wiśniowskiego i Tlenu, pasty do obuwia Lewickiej „Elegant”. Zawiera także wpis o lokalizacji i asortymencie innego sklepu, w kategorii Korzennych towarów handel, podany adres to Rynek 17.

Przedsiębiorstwa reklamowały się w prasie przemyskiej, zarówno polsko- jak i ukraińskojęzycznej. Na przestrzeni lat sklep przy Rynek 2 znacznie poszerzył swoją ofertę sprzedaży. Oprócz artykułów sportowych, farb, lakierów, pokostów, sprzedawano takie produkty jak: kit i wałki do okien, obuwie damskie, męskie i dziecięce, świece i lampki nagrobne.

W zbiorach muzeum znajduje się pocztówka z przedstawioną na niej kamienicą Rynek 8, a w zbiorach bibliotecznych fotografia (nr inw. 17979)  z 1935 r. z pochodu z okazji święta  3 Maja, na której widać namalowany w języku polskim i ukraińskim szyld na bocznej ścianie kamienicy Rynek 2.

Andrzej Wójcik w swoim opracowaniu Spacerkiem po Przemyślu w roku 1900… czyli czar starych widokówek krótkoscharakteryzował działalność Jana Borysa, który znany jest przede wszystkim z wydawania w latach 1906-1912 przemyskich widokówek.

Po śmierci Jana Borysa w 1923 roku, firmę przejęli po nim spadkobiercy, którzy nie zmienili nazwy firmy, lecz dodali do niej człon „spadkobiercy”. Prawdopodobnie syn Teodor przejął sklep przy Rynek 2, gdyż jego dane widnieją w publikacji: Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa (1930) jako właściciela sklepu z farbami. Drugi syn, Eugeniusz Ferdynand, reklamował w latach 30. na łamach prasy swoją własną firmę „Manufaktura”, mieszczącą się przy ul. Franciszkańskiej 16. Sprzedawał tam m.in. jedwabie, wełny, płótna, a także prawdopodobnie posiadał przedsiębiorstwo „Висилковий дім“ (dosł. „Dom wysyłkowy”). Synowie Jana Borysa po 1945 r. wyjechali z Przemyśla, – Eugeniusz Ferdynand do Sosnowca, gdzie przeniósł swoją firmę „Manufaktura”, następnie do Austrii i Kanady, tam założył znaną piekarnię „Victoria Bakery”.

W zbiorach Biblioteki MNZP znajdują się druki ulotne związane ze sklepem o adresie Rynek 2, pochodzące już z okresu przejęcia przedsiębiorstwa przez synów. Pierwszy z nich to katalog w formie maszynopisu Jan Borys Przemyśl, Rynek 2, zawierający wykaz artykułów dostępnych w sklepie wraz z ich cenami. W ofercie znajdowały się główne artykuły sportowe, zgrupowane w kilku kategoriach: tenis, piłka nożna, siatkówka, koszykówka, lekka atletyka, gimnastyka i różne. Tego rodzaju asortyment sprzedawał już wcześniej Jan Borys. W literaturze zachowała się wzmianka o tym, iż w 1912 r. jego firma udzieliła pożyczki na zakup najpotrzebniejszych rzeczy dla tworzących się drużyn harcerskich przy ukraińskim gimnazjum w Przemyślu. Jeden z synów prawdopodobnie udzielał się w klubie sportowym „Polonia”. „Tygodnik Przemyski” z dnia 23 czerwca 1928 r. podaje, iż p. Borys został kierownikiem sekcji kolarskiej. „Ziemia Przemyska” z dnia 25 sierpnia 1928 r. natomiast wspomina, że zgłoszenia na wycieczkę sportową do Lwowa przyjmuje p. Borys, Rynek 2.

Drugi druk znajdujący się w zbiorach biblioteki to Kalendarzyk kieszonkowy na rok 1926 z taryfą pocztową i należytnościami stemplowemi (Kalendarzyk kieszonkowy firmy Jan Borys spadkobiercy skład farb i materjałów Przemyśl). Wydawnictwo posiada układ tabelaryczny. Tabelę podzielono na dwie części, w jednej zamieszczono informacje o patronach danego dnia kalendarza rzymsko-katolickiego, w drugiej grecko-katolickiego. Osobno znalazł się kalendarz świąt żydowskich. Na samym końcu druku widnieje reklama firmy, polecająca produkty: „perfumerja, kosmetyka, zabawki i gry, ognie sztuczne na festyny i zabawy, artykuły sportowe na sezon letni i zimowy, świece kościelne, nasiona gwarantowane pierwszorzędnej jakości, farby suche i artystyczne, pokosty, lakiery krajowe i zagr[aniczne]”.

Zaprezentowane druki ulotne są ciekawym przykładem wydawnictw przemyskich, związanych z handlem i firmami przemyskimi funkcjonującymi przed wojną, tym cenniejszych, że tego typu druki zachowały się w niewielkiej ilości. Warta wspomnienia jest także postać samego Jana Borysa, który wyróżniał się na tle swojej epoki, szczególnie w kręgu ukraińskiego mieszczaństwa. Został on pochowany na cmentarzu głównym w Przemyślu wraz z żoną – Marią Borysową, która zmarła w 1930 r.

Agnieszka Górniak

Wybrane źródła

Jan Borys Przemyśl, Rynek 2 (katalog), Przemyśl 192?, nr inw. 18214.

Kalendarzyk kieszonkowy na rok 1926 z taryfą pocztową i należytnościami stemplowemi, Przemyśl 1925, nr inw. 18224.

„Echo Przemyskie” 1896, nr 1 (z dnia 3 grudnia)

„Echo Przemyskie” 1900, nr 63 (z dnia 5 sierpnia)

„Ech Przemyskie” 1905, nr 45 (z dnia 4 czerwca)

„Echo Przemyskie” 1906, nr 99 (z dnia 9 grudnia)

„Echo Przemyskie” 1910, nr 57 (z dnia 17 lipca)

„Kurjer Lwowski” 1900, nr 6 (z dnia 6 stycznia)

„Kurjer Lwowski” 1901, nr 326 (z dnia 24 listopada)

„Kurjer Lwowski” 1905, nr 196 ( z dnia 30 marca)

„Kurjer Lwowski” 1913, nr 225 (z dnia 18 maja)

„Tygodnik Przemyski” 1928, nr 25 (z dnia 23 czerwca)

 „Tygodnik Przemyski” 1930, nr 50 (z dnia 14 grudnia)

 „Ukraïns’kij Beskid” 1936, nr 47 (z dnia 6 grudzień)

„Wiadomości Przemyskie” 1935, nr 13 (z dnia 31 marca)

„Ziemia Przemyska” 1928, nr 37 (z dnia 25 sierpnia)

 „Ziemia Przemyska” 1937, nr 4-5 (z dnia 23-30 stycznia)

„Ziemia Przemyska” 1937, nr 10-11 (z dnia 6-13 marca)

„Ziemia Przemyska”1937, nr 15-16 (z dnia 3-10 kwietnia)

„Ziemia Przemyska” 1937, nr 17-18 (17-24 kwietnia)

„Ziemia Przemyska” 1937, nr 45 (z dnia 30 października)

 „Ziemia Przemyska” 1937, nr 50 (z dnia 27 listopada)

„Ziemia Przemyska” 1938, nr 13 (2 z dnia 6 marca)

„Ziemia Przemyska” 1938, nr 23 (z dnia 4 czerwca)

Księga Adresowa Polski (wraz z w. m. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, Warszawa 1930.

Skorowidz przemysłowo-handlowy Królestwa Galicyi, wyd 2, Lwów 1912.

A. Wójcik, Spacerkiem po Przemyślu w roku 1900 … czyli Czar starych widokówek, Przemyśl 2003.

Р. Коцик, Початки пласту у перемисы lиукраїнській гімназії, w: “Де срібнолентий Сян пливе”. Пропам’ятна книга ювілею української державної гімназії в Перемишлі 1888-1938, Перемишль 1938, s. 214-251.

БОРИС Євген-Фердинанд, w: Енциклопедія Наукового товариства ім. Шевченка. Dostępna online: https://encyclopedia.com.ua/entry-391

Борис Іван, w: Енциклопедія Сучасної України. Dostępna online: https://esu.com.ua/article-37100

Iwan Borys w: Żywi w naszej pamięci, https://ukrainskanekropolia.org/nagrobek/iwan-borys/