Płaskorzeźba „Pokłon Pasterzy” po konserwacji
Na stałą ekspozycję Credo na dwa głosy powróciła, po krótkiej nieobecności, płaskorzeźba Pokłon pasterzy z około 1600 roku – eksponat był poddany pełnej konserwacji i specjalistycznym badaniom zrealizowanym w 2023 roku w Pracowni Konserwacji Zbytków Filipa Pelona w Krakowie.
W toku prac konserwatorskich została całkowicie usunięta warstwa przemalowań z XVIII wieku. Pod nią odkryto ślady starszej warstwy malarskiej z początku XVII wieku. Na podstawie zachowanych fragmentów zrekonstruowano w całości dawną polichromię. W konstrukcji płaskorzeźby zostały wymienione również niewielkie wtórne elementy. Umożliwiło to stabilizację i scalenie podłucza. Zrekonstruowana została brakująca cześć ramy, która niegdyś uległa zniszczeniu podczas pożaru.
Autor: NN
Przedmiot: Płaskorzeźba Pokłon pasterzy
Pochodzenie: miejsce znalezienia – Przedzielnica (koło Dobromila)
Czas powstania: ok. 1600-1610
Materiał: drewno lipowe
Technika: polichromia, ślady złocenia
Wymiary: 148 cm x 85 cm x 9 cm
Nr inw: MPH-2100
Według zapisu w inwentarzu, płaskorzeźba trafiła do muzeum w 1920 roku, prawdopodobnie dzięki inż. Kazimierzowi Osińskiemu, który w tym okresie w rejonie Dobromila zajmował się ratowania zabytkowych cerkwi. Płaskorzeźba została udokumentowana znacznie wcześniej, w latach 1908-1914 na fotografiach Franciszka Wilczkowskiego członka Sekcji Fotograficznej Związku Studentów Architektury Politechniki Lwowskiej. Fotografie wykonane w Przedzielnicy koło Dobromila, ukazują widok ogólny cerkwi św. Mikołaja (1736). Na drugim planie widać drewnianą dzwonnicę, a o jej ścianę stoi oparta omawiana płaskorzeźba. Kolejne zdjęcie prezentuje eksponat w całości, oparty o drzwi dzwonnicy. Powyższe fotografie nie dają jednak pewności w kwestii proweniencji płaskorzeźby. W XVII wieku w sztuce cerkiewnej rzeźba figuralna w zasadzie nie występowała. Pierwotne pochodzenie płaskorzeźby Pokłon pasterzy pozostaje tajemnicą.
W toku poszukiwań analogii do płaskorzeźby, odnaleziono starsze przedstawienie, które mogło być inspiracją dla rzeźbiarza. Mowa tu o plakiecie metalowej z 1561 roku wykonanej przez Giana Federica Bonzagniego pseud. Parmense (ur. …? w Parmie – zm. 1589 w Rzymie). Gian Federico Bonzagni był przede wszystkim medalierem i złotnikiem. Wspomniana plakieta, znajduje się w zbiorach Museum für Geschichte w Graz, kolejna wersja w Walters Art Museum w Baltimore w USA. Kompozycja włoskiego artysty zyskało pewną popularność, czego dowodem są jej powielania w innych materiałach – srebrze i szylkrecie. Zbliżony układ postaci znajdujemy również w formie drewnianych płaskorzeźb ołtarzowych, jak w Adoracja autorstwa Miguela de Espinala z około 1570 roku w ołtarzu głównym w kościele w Urroz w Nawarze, a także z początku XVII wieku, Pokłon pasterzy w ołtarzu głównym, w kościele San Gil Abad w Saragossie.
Płaskorzeźba ze zbiorów MNZP w znacznym stopniu nawiązuje do dzieła Bonzagniego, ale scena została wpasowana w węższe pole kompozycyjne zwieńczone łukiem. Postacie są jakby ściśnięte i masywniejsze w stosunku do ukazanej architektury, ich głowy i dłonie nieproporcjonalnie większe. Z powodu wąskiej kompozycji, na płaskorzeźbie nie przedstawiono jednej postaci w grupie pasterzy.
Dorota Stonawska
