Od wieków człowiek dostrzegał jak pożyteczne są pszczoły. Nie sposób zaprzeczyć, że są to jedne z najważniejszych owadów, Albertowi Einsteinowi przypisuje się nawet powiedzenie, że „gdy wyginie pszczoła, rodzajowi ludzkiemu pozostaną już tylko 4 lata”.  Ich znaczenie wynika stąd, że biorą one udział w zapylaniu roślin oraz dostarczają cennego produktu jakim jest miód, wykorzystywany od tysiącleci w celach leczniczych, do produkcji napojów, a także wosk do produkcji świec. Obecnie pszczelarstwo ponownie zyskuje na popularności, reaktywowano kursy pszczelarstwa,  jest ono wspierane dotacjami.

W maju, miesiącu pracowitym dla pszczół, warto przedstawić kilka pozycji dotyczących pszczelarstwa ze zbiorów Biblioteki Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. Zasób przedstawia się raczej skromnie, lecz wśród książek znajduje się kilka ciekawych pozycji. Jedną z nich jest wydana we Lwowie w 1860 roku Dokładna Praktyczna Nauka dla pasieczników, t. 2 i t. 3  autorstwa Juliana Lubienieckiego (1802-1862). Był on propagatorem pszczelarstwa w Galicji, posiadał własne pasieki, publikował prace na ten temat na łamach czasopism gospodarskich. Od 1845 r. należał do Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego. Jednym z przejawów jego starań popularyzatorskich było założenie w 1857 r. szkoły pszczelarskiej w Przemyślanach. Jego sława dotarła za granicę. Publikacja Dokładna Praktyczna Nauka dla Pasieczników. Jak mają chodzić koło pszczół, aby rozmnożyć prędko pasieki, i wydobyć z nich największy możliwy, tak we zwyczajnych naszych ulach krajowych, jako też w ulach dzierżoniowskich doczekała się kilku wydań. Książka zawiera szczegółowe informacje na temat hodowli, zakładania pasiek i postepowania z pszczołami, a także zbierania miodu. Wydawnictwo ma charakter podręcznikowy. Autor w formie pytań i odpowiedzi przedstawił najważniejsze ze swoich wieloletnich (jak zaznaczył, trzydziestokilkuletnich) spostrzeżeń. Książkę uzupełniają ilustracje przedstawiające wybrane typy uli i narzędzi pszczelarskich.

Kolejną niezwykle ciekawą pracą jest Anatomia pszczoły opracowana przez Michała Girdwoynia (1841-1924), wydana w Paryżu w 1875 roku, gdzie studiował Girdwoyń. Jak napisano na stronie tytułowej: „praca ta została zaszczyconą przez Towarzystwo Rolnicze Krakowskie medalem pierwszym (srebrnym) cesarsko-austriackim i przez sąd międzynarodowy na wystawie powszechnej w Wiedniu medalem zasługi”.  Autor zadedykował ją dr. Janowi Dzierżonowi, wybitnemu znawcy pszczelarstwa i hodowli pszczół, z którego doświadczeń korzystali np. wspomniany Lubieniecki, który opisując jeden z typów uli używał określenia „ul Dzierżonia”.

Anatomia pszczoły zawiera 11 tablic, na których widoczne są wykonane bardzo dokładne, nawet najmniejsze elementy anatomiczne pszczoły. W źródłach autor podał szereg prac na temat pszczelarstwa ówczesnego czasu oraz wymienił osoby, od których czerpał wiedzę na ten temat. Jest to bardzo cenne, gdyż podał ich miejsca pracy. Stąd możemy wnioskować, iż w tamtym czasie był to bardzo popularny temat badań i istniało sporo towarzystw skupiających praktyków pszczelarstwa. Praca w większej części składa się ze wspomnianych tablic z objaśnieniami, pozostałą zajmuje tekst.

Charakter praktyczny, podręcznikowy ma wydana w 1957 roku Hodowla pszczół. Ciekawa z tego względu, że wydana już w późniejszym czasie, kiedy zmieniły się znacznie sposoby hodowli pszczół. Stanowi kompendium wiedzy na temat pszczół, hodowli, zakładania pasiek itp. 

Warto też przypomnieć postać Walentego Kąckiego, administratora dóbr Jana Ostroga w Komarnie. Jego praca Nauka koło pasiek to pierwsza książka na temat pszczelarstwa w języku polskim. Biblioteka MNZP nie posiada jej w swoich zbiorach, a jedynie przedruk z 2001 roku wydanej w 1614 roku w Zamościu, czyli w pierwszym miejscu wydania pracy. W publikacji zachowano pierwotną pisownię. Składa się ona z czterech części. Pierwsza O pasiecznikach, kolejne O rzadzie dobrym w pasiekach, y zaraz o opatrowaniu Pczół na Wiosnę, aż do Roiów, O Roiach y sprawie dobrey koło Osadzania Roiow, O pobieraniu pczol y o zawarciu na zimę.

Do książki Kąckiego odwołuje się w swoim artykule Krzysztof Wolski (Z badań nad dawnymi technikami pszczelarskimi w dorzeczu Sanu, „Rocznik Przemyski”, t. 9, z. 2, s. 127-156) opisując bartnictwo i pasiecznictwo doliny Sanu. Pracę uzupełniają fotografie uli z okolic Przemyśla (m. in. z Huty Brzuskiej, Jasienicy Sufczyńskiej, Lipy) i Lubaczowa (Łukawicy) z lat 1954-1960, kiedy przeprowadzono badania. Prezentują one stare typy uli i elementy ich budowy.

Obecnie wzrasta zainteresowanie pszczelarstwem, pojawiają się nowe typy uli, dostosowane też do funkcjonowania w warunkach miejskich. Mimo to pielęgnuje się dawne tradycje pszczelarstwa, a używane niegdyś ule znalazły swoje miejsce w skansenach i na wystawach muzealnych. Świadczą o tym wydawane przez rozmaite instytucje publikacje, które także znajdują się w zbiorach Biblioteki MNZP, do których należą:

1. Dąbkowski P., Bartnictwo w dawnej Polsce: szkice gospodarczo-prawne, Lwów 1923, nr inw. 1050.
2. Demianowicz A., Guderski J., Hodowla pszczół, Warszawa 1957.
3. Dyrda G., Krupa J., Szpara K., Nowe trendy w rozwoju turystyki na obszarach wiejskich, Dynów 2017, nr inw. 39992.
4. Dzioba B., Pszczoły, pszczelarze, pszczelarstwo. Komentarz do wystawy, Ostrowiec Świętokrzyski 2007, nr inw. 37895.
5. Girdwojń M., Anatomia pszczoły, Paryż 1875, nr inw. 7290.
6. Kącki W., Nauka koło pasiek, Zamość 2001, nr inw. 39271.
7. Kącki W., Nauka o pasiekach, bm. 1631 (reprint), nr inw. 25180.
8. Lubieniecki J., Dokładna praktyczna nauka dla pasieczników, t. 2 i 3, Lwów 1860, nr inw. 10903.
9. „Przewodnik Pszczelarzy, dodatek do Przewodnika Kółek Rolniczych”, R. 4, nr 1, 2 1924.
10. Rafacz J., Regale bartne na Mazowszu w późniejszem średniowieczu, Lwów 1938, nr inw. 1039, 10850.
11. Szelągowska G., Nowosad W., Święta pszczoła, rzecz o pszczelarzu. Komentarz wystawy, Toruń 2006, nr inw. 37899.
12. Ule figuralne w tradycji i współczesności (komentarz do wystawy), Środa Śląska 1990, nr inw. 32022.
13. Wolski K., Z dziejów bartnictwa we wsiach na prawie wołoskim i starostwach przemyskim i sanockim, w: Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, R. 6, nr 3 (1958), s. 359-364.
14. Wolski K., Z badań nad dawnymi technikami pszczelarskimi w dorzeczu Sanu, Przemyśl 1960 (nadbitka z Rocznik Przemyski, t. 9, z. 2 (1962), s. 127-159.), nr inw. 6303, 13270, 14050.
15. Wróblewski R., Barcie kłody, kószki i ule polskie, Nowy Sącz 1998, nr inw. 34451.
16. Wróblewski R., Wierzenia i obyczaje pszczelarzy polskich, Nowy Sącz 1997, nr inw. 34452.

Wybrane publikacje ze zbiorów Biblioteki TPN (Oddział MNZP)

1. Bornus L., Hodowla pszczół, Warszawa 1974, nr inw. 29141.
2. Encyklopedia pszczelarska, pod red. L.  Borusa, M. Bilińskiego, Warszawa 1989, nr inw. 20043.
3. Makowicz J., Pasieka wędrowna, Warszawa 1988, nr inw. 25189.
4. Marcinkowski J., Terminarz pszczelarski : praca zbiorowa, Warszawa 1989, nr inw. 25191.
5. Rodionov V., Šabaršov I. A., Moje pszczoły, Warszawa 1989, nr inw. 25190.

Literatura

1. L. Hayto, Lubieniecki Julian, w: Polski Słownik Biograficzny 1972, t. 17, s. 598-599.
2. T. Turkowski, Girdwoyń Michał, w: Polski Słownik Biograficzny, 1959, t. 8, s. 1.

                                                                                                            Agnieszka Górniak

Dokładna praktyczna nauka dla pasieczników

Hodowla Pszczół

Anatomia Pszczół

Z badań nad dawnym technikami pszczelarskimi w dorzeczu Sanu

Przewodnik Pszczelarzy

Anatomia Pszczół