Typ obiektu: plakieta |

Nazwa / tytuł: Plakieta ZSOLNAY MIKLÓS

Datowanie zabytku: 1907 r.

Autor / warsztat: Ötvös Fülöp Beck (1873-1945)

Miejsce powstania / znalezienia: Węgry, Budapeszt

Technika wykonania: odlewanie | złocenie |

Materiał: brąz |

Wymiary zabytku: wysokość 6 cm, szerokość 8,5 cm

Rodzaj: zbiory rzemiosła

Numer inwentarza: ZNr11501

Opis zabytku:

Awers: Powierzchnia podzielona na trzy pola, środkowa część dwukrotnie szersza niż pola boczne. Pośrodku, na wystającym prostokącie znajduje się popiersie mężczyzny w średnim wieku, w lewym profilu. W górnej części lewego pola napis wypukłymi literami ZSOLNAY, na dole trzy wyroby ceramiczne różnej wielkości i kształtów. Symetrycznie, w górnej części prawego pola napis wypukłymi literami MIKLÓS oraz trzy różnej wielkości i kształtów wyroby ceramiczne u dołu.

Rewers: Pośrodku górnej części wgłębny napis: A PÉCSI 1907 ÉVI MEZŐ ÉS / ERDŐGAZDASÁGI IPARI ÉS / MŰVÉSZETI ORSZ[ÁGOS] KIÁLLÍTÁS (KRAJOWA WYSTWA ROLNICTWA I PRZEMYSŁU DRZEWNEGO ORAZ SZTUKI, PECZ 1907), poniżej budynek bramy z dwoma wieżami, stylizowany na tradycyjną architekturę węgierską (siedmiogrodzką). Po lewej stronie przedstawiony frontalnie akt chłopca z dzbanem w lewej dłoni, chwytającego prawą ręką szeroką kwadratową ramę o nierównej powierzchni znajdującą się za jego głową. Po prawej stronie widnieje drugi nagi chłopiec, także w frontalnym ujęciu, tym razem z młotem w luźno opuszczonej prawej dłoni i trzymającym się lewą ręką szerokiej kwadratowej ramy o nierównej powierzchni znajdującej za jego głową. W prawym dolnym rogu wypukłymi literami podpis autora plakiety: BECK Ö. FÜLÖP.

Komentarz:

Plakieta została wykonana z okazji zorganizowanej w 1907 r. w Peczu „Krajowej Wystawy Rolnictwa i Przemysłu Drzewnego oraz Sztuki”. Wystawa trwała od 15 maja do 15 października 1907 r. Przewodniczącym liczącego 22 członków komitetu organizacyjnego oraz samej wystawy był pochodzący z bogatej rodziny przemysłowców Miklós Zsolnay (1857–1922). W 1900 roku odziedziczył on po ojcu Vilmosu znajdujące się w Peczu zakłady produkujące wyroby z porcelany, majoliki i terakoty.

Zakłady te zostały założone w 1853 r. przez Miklósa Zsolnaya (1800–1880). W następnych dekadach znacznie rozwinęły się pod zarządem jego synów – Ignáca (1826–1900), a zwłaszcza Vilmosa (1828–1900), który – poza rozwijaniem działalności handlowej wyrobami rodzinnego zakładu oraz dążeniem do zwiększenia produkcji wysokiej jakości – przez całe życie zawodowe prowadził eksperymenty nad nowymi rodzajami tworzywa i szkliw. Efektem tych starań było m.in. wytworzenie tzw. pirogranitu, rodzaju bardzo wytrzymałej ceramiki swoimi właściwościami stojącej na pograniczu fajansu i kamionki. Głównym jednak jego osiągnięciem było specjalnego rodzaju szkliwo, tzw. eosyna, odznaczające się pięknym metalicznym połyskiem. Na przełomie XIX i XX w. asortyment wyrobów był bardzo szeroki – od ceramiki artystycznej, przez naczynia stołowe, kafle, ceramikę budowlaną (m.in. detale architektoniczne i płytki okładzinowe)  po sanitarną. Zakłady miały własną wzorcownię, w której pracowali bardzo utalentowani projektanci, w większości z artystycznym wykształceniem. Projekty podążały za najnowszymi trendami wzornictwa danego okresu; szczególnie oryginalne były wyroby secesyjne, ale wiele, zwłaszcza w dekoracji sięgało do tradycji węgierskiego folkloru. Powstawały też projekty w naturalistycznym stylu, bezpośrednio wzorującym się na naturze. Ceramika budowlana wyróżniała się trwałością i pięknymi, wytrzymałymi szkliwami o intensywnych kolorach, a o jej renomie świadczy fakt, iż m.in. została użyta do dekoracji nowego gmachu parlamentu węgierskiego w Budapeszcie.

Wysokiej renomie zakładów oraz talentowi organizacyjnemu przedstawiciel trzeciego pokolenia rodziny, Miklós Zsolnay zawdzięczał powierzenie mu zorganizowania wystawy, która ostatecznie rozciągała się na obszarze 35 hektarów i liczyła 56 pawilonów (jeden z nich należał do zakładów Zsolnaya). Komitetowi projektującemu ogólną aranżację wystawy przewodniczył Tádé (Tadeusz) Sikorski (1852–1940) Polak z pochodzenia, szwagier Miklósa Zsolnaya, także projektujący wyroby w jego fabryce, od 1883 r. dyrektor artystyczny zakładów. Jego celem było zbudowanie budynków w jednolitym stylu, dlatego większość pawilonów została zaprojektowana przez Andora Pilcha (1877–1936) w stylu węgierskiej secesji. Wystawie towarzyszyły rozmaite imprezy kulturalne i wydarzenia okolicznościowe, a jednym z ostatnich jej akordów było odsłonięcie pomnika Vilmosa Zsolnaya, ojca Miklósa.

Uwidoczniona na plakiecie budowla to główna brama wejściowa na teren wystawy. Została zbudowana przez budowniczych z komitatu Kolozs (Siedmiogród), którzy nadali jej formę architektoniczną charakterystyczną dla tego regionu.

Autorem plakiety był Ötvös Fülöp Beck (1873–1945), rzeźbiarz, a przede wszystkim medalier, uznawany za jednego z najwybitniejszych twórców węgierskich w tej dziedzinie przełomu XIX i XX wieku (wykonał ponad 500 medali upamiętniających m.in. Endre Adyego, Sándora Petőfiego, Ferenca Liszta, Mihálya Babitsa). Szczególną sławę przyniósł mu medal z sylwetką Kelemena Mikesa, który stał się emblematem miesięcznika „Nyugat”, jednego z najważniejszych pism węgierskich pierwszej połowy XX w. Na potrzeby wystawy w 1907 r. w Peczu Beck wykonał 6 (wg innych źródeł 25) srebrnych i 60

Bibliografia:

Karta katalogu naukowego (karta zabytku) opracowana przez Józefę Kostek oraz Beatę Surmaj

Bonczidai Éva, A Zsolnay család birodalma, „Heves Megyei Hírlap“, nr 144 z 23 czerwca 2018, s. 7;

Bezerédy Győző, Sándor László, Régi pécsi vásárok, „Dunántúli Napló“, nr 173 z 5 lipca 1973, s. 6;

Die Landesausstellung in Pécs, „Pester Lloyd“, nr 115 z 15 maja 1907, s. 3;

Gál Éva, Millei Ilona, Pásztor Andrea, Radnóti Ilona, Válogatás az Új- és Legújabb kori Történeti Osztály műtárgyaiból = A selection from the exhibits of the Modern and Contemporary History Section, „Janus Pannonius Múzeum Évkönyve”, T. 48/49 (2003/2004), s. 145–146;

[hasła:] Zsolnay Miklós; Zsolnay Vilmos, w: Révai nagy lexikona: az ismeretek enciklopédiája, T. 19, Vár–Zsűri; Kiegészítés: Aachen–Beöthy, Budapest 1936, s. 765;

Kovács Orsolya, Népi elemek, folklorizálás a Zsolnay kerámiában, „Janus Pannonius Múzeum Évkönyve“, T. 40 (1995), s. 218–219;

Pécsi Országos Kiállitás, „Vasárnapi Ujság“, nr 20 z 14 maja 1907, s. 392–393;

Rayman János, A pécsi kiállítások és vásárok érmészeti emlékei. Cz. 1, 1888–1907,  „Janus Pannonius Múzeum Évkönyve”, T. 39 (1994), s. 173, 177–178;

Rúzsás Lajos, A pécsi Zsolnay-gyár története, Budapest 1954, s. 91, 125, 147, 197;

Vándor Andrea (red.), Múzeumi kalauz. A Janus Pannonius Múzeum és a Kanizsai Dorottya Múzeum - Baranya Megyei Múzeumok Igazgatóságának gyűjteményei, Pécs 2008, s. 51, 132, 135;

Zsolnay : węgierska secesja = Hungarian art nouveau, Kraków 2017.

Netografia:

Beck Ö. Fülöp https://hu.wikipedia.org/wiki/Beck_ ... [dostęp: 23.01.2023]

Sikorski Tádé kérelme lengyel nemessége elismeréséért https://mnl.gov.hu/mnl/baml/hirek/sikorski_ ... [dostęp: 23.01.2023]

Szüts Etele, 1907. évi Pécsi Országos Kiállítás és Vásár https://mandadb.hu/cikk/809813/1907_ ... [dostęp: 23.01.2023]

Tomasz Pomykacz, Dorota Zahel