Typ obiektu: falerystyka | medal |

Nazwa / tytuł: C.K. Galicyjskie Towarzystwo Gospodarcze Jędrzejowi Zamoyskiemu

Datowanie zabytku: 1851 r.

Autor / warsztat: Kossak Juliusz, Radnitzky Carl

Miejsce powstania / znalezienia: Wiedeń

Technika wykonania: bicie |

Materiał: brąz |

Wymiary zabytku: śr. 65 mm

Rodzaj: zbiory sztuki

Numer inwentarza: MPS-2739

Opis zabytku:

Na awersie popiersie Jędrzeja Zamoyskiego z prawego profilu, w czamarze i futrzanym płaszczu. W otoku napis przerwany z lewej herbem Jelita, a z prawej rysunkiem pługa: JĘDRZEJOWI ZAMOYSKIEMU GALICYJSKIE TOWARZYSTWO GOSPODARCZE.

Na rewersie widok Przemyśla od strony klasztoru pp. Benedyktynek; na pierwszym planie płynący Sanem statek parowy „Kraków”, niżej, w wycinku koła data MDCCCLI, u góry w otoczeniu gałązek lauru zwój mapy z zaznaczonym biegiem rzeki Wisły i jej dorzeczy: Sanu i Dunajca oraz czterema nazwami miejscowości, do których statek ten dopłynął: Gdańsk, Kraków, Tarnów, Dubiecko. W otoku kotwica oraz napis: ZA PIERWSZE WYPŁYNIENIE W GÓRĘ WISŁY DUNAJCA I SANU.

Medal wydało Galicyjskie Towarzystwo Gospodarcze we Lwowie, z inicjatywy jego członków – ks. Leona Sapiehy z Krasiczyna i Jana Gwalberta Pawlikowskiego z Medyki. Celem miało być uczczenie hr. Jędrzeja Zamoyskiego – inicjatora wprowadzenia żeglugi parowej na Wiśle i innych rzekach w kraju.

Wykorzystanie naturalnych dróg wodnych dawało możliwość obniżenia o połowę cen transportu krajowego i sprzyjało rozwojowi życia gospodarczego. Medal uwiecznia moment przepłynięcia przez Przemyśl statku „Kraków”, wiozącego na pokładzie hr. Jędrzeja Zamoyskiego z towarzyszącymi mu osobami. Było to dnia 23 października 1850 r. Ów pilotażowy rejs, odbyty na specjalnie zamówionym na tę okazję statku parowym „Kraków”, miał za zadanie sprawdzić jak daleko w górę Sanu możliwa jest żegluga. Dnia 24 października parowiec dotarł do Krasiczyna, a nazajutrz po 6-godzinnej podróży przybył do Dubiecka. Doceniając wagę tego projektu i osobiste zasługi Jędrzeja Zamoyskiego Galicyjskie Towarzystwo Gospodarcze we Lwowie podjęło w lutym 1851 roku uchwałę, aby upamiętnić je dla potomnych stosownym medalem.

Rysunkowy projekt medalu, wg pomysłu i wskazówek Jana Gwalberta Pawlikowskiego wykonał Juliusz Kossak. Po uzyskaniu zgody u namiestnika Rządu Krajowego – hr. Agenora Gołuchowskiego realizację powierzono wybitnemu wiedeńskiemu medalierowi Carlowi Radnitzky’emu. Ten, po zaproponowaniu kilku poprawek, podjął się wykonania stempla medalu za niebagatelną kwotę 250 zł reńskich. Po różnorodnych ustaleniach wybity został jeden medal w srebrze z przeznaczeniem dla hr. Zamoyskiego oraz 250 sztuk w brązie. Jędrzej Zamoyski otrzymał go jako szczególny prezent w dniu swoich imienin.

Józefa Kostek

Wybrana literatura:

• Katalog monet i medali hr. Emeryka Hutten-Czapskiego, t. II;
• F. Laskowski, O medalu dla Jędrzeja hr. Zamoyskiego, wybitym na pierwsze zaprowadzenie żeglugi parowej na rzekach polskich [w:] „Rozprawy c.k. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarczego”, t. XIII;
• R. Mękicki, O medalu na cześć Jędrzeja hr. Zamojskiego [w:] „Zapiski Numizmatyczne”, 1926, nr 2;
• S. Skrzyński, Andrzej Zamojski, Kraków 1884;
• A. Więcek, Dzieje sztuki medalierskiej, Kraków 1972