Typ obiektu: pieniądz | moneta |

Nazwa / tytuł: 20 marek

Datowanie zabytku: 1943 r.

Autor / warsztat: Projekt - Pinkus Szwarc, grawer stemplal – Morduch Glezer

Miejsce powstania / znalezienia: Łódź, getto

Technika wykonania: bicie |

Materiał: aluminium |

Wymiary zabytku: średnica: 33,5 mm

Rodzaj: zbiory historyczne

Numer inwentarza: MPH-6743

Opis zabytku:

Awers:

W podwójnej obręczy z sześcioma gwiazdami umieszczono gwiazdę Dawida i napis: „GETTO/ 1943”.

Rewers:

W centrum monety nominał: „20/ MARK” przecięte w centrum wstęgą z napisem: „QUITTUNG ÜBER”. Legenda otokowa: „DER AELTESTE DER JUDEN. IN LITZMANNSTADT”.

Komentarz:

Na początku września 1939 r.  wybuchła II wojna światowa. Niemcy zaatakowali Polskę bez formalnego wypowiedzenia wojny. W rezultacie ziemie polskie zostały zajęte. Łódź została włączona do nowo powstałego Kraju Warty, stając się częścią Rzeszy Niemieckiej, a w mieście utworzono niemiecką administrację. Następnie zmieniono jej nazwę na Litzmannstadt. W kwietniu 1940 roku ludność żydowska została zmuszona do przeniesienia się do nowo założonego getta i do pracy na rzecz jego utrzymania. Dzielnicę wówczas zamieszkało ok. 230 000 osób. Getto to posiadało oprócz własnej produkcji i handlu, również system sądowy, dział bankowy i urząd pocztowy. Zostało zaopatrzone także we własne banknoty i monety w celu zwiększenia jego izolacji od świata zewnętrznego oraz zubożenia Żydów (poprzez wymianę waluty w ciągu dwóch tygodni pod groźbą kary). Dodatkowo uniemożliwiło to przekupstwo urzędników i żołnierzy, gdyż na zewnątrz getta nie było można za tą walutę nic zakupić. Emitentem tych pieniędzy był Samorząd Żydowski w getcie łódzkim, a mennicą stało się pomieszczenie rzeźni miejskiej przy ul. Łagiewnickiej 63. Projektantem monet był Pinkus Szwarc, a stempel grawerował Morduch Glezer. Jak opowiadał naoczny świadek tych wydarzeń, wówczas 14 letni chłopiec – Mordechai Brown – odpowiedzialny za produkcję lokalnego pieniądza, gdyż był utalentowany artystycznie, każdą monetę wkładano, wybijano i usuwano ręcznie, bez żadnych narzędzi. Maszyna do wytłaczania monet służyła jedynie do tłocznia krążków.

W Dziale Historii MNZP znajduje się, zakupiony w 1977 roku, najwyższy i najrzadszy nominał monety getta (20 marek) z 1943 roku. Moneta wybijana była w bardzo niskim nakładzie, gdyż rozpoczęto jej emisję najpóźniej. Wcześniejsze emisje to 10 franków,, 5 marek i 10 mark.

03.02.2022

Anna Durkacz-Foremska

Literatura:

- G. Lewczuk, Pieniądz na ziemiach polskich, Biała Podlaska 1989, s. 30.

- https://mnki.pl/pl/obiekt_tygodnia/2014/pokaz/72,pieniadz_getta_w_lodzi,1 [dostęp z 02.02.2022].

- M. M. Zagórowski, Monety łódzkiego getta: produkcja pokwitowań w Litzmannstadt, „Wiadomości Numizmatyczne”, R. LXIV, 2020, s. 299-316.- M. Niemczyk, Aukcja 26, Warszawa 17 października 2020, s. 279.

Miejsce eksponowania: obecnie nie eksponowany