Typ obiektu: moneta |

Nazwa / tytuł: Moneta kolekcjonerska - 10 złotych, Akademia Krakowska

Datowanie zabytku: 1999

Autor / warsztat: awers Ewa Tyc-Karpińska; rewers Andrzej Nowakowski

Miejsce powstania / znalezienia: Polska, Warszawa, NBP

Technika wykonania: bicie |

Materiał: srebro |

Wymiary zabytku: śr. 32 mm

Rodzaj: zbiory historyczne

Numer inwentarza: MPH-14265

Opis zabytku:

Awers:

W centrum godło Rzeczpospolitej Polskiej (orzeł w koronie) rozdzielający rok emisji monety 19-99. Pod lewą łapą orła znak mennicy: m/w. Legenda otokowa: RZECZPOSPOLITA POLSKA (pięć kropek) ZŁ 10 ZŁ (pięć kropek).

Rewers:

W centrum ukoronowana półpostać królowej Jadwigi na tle fragmentu stylizowanego dziedzińca Collegium Maius. Z lewej strony, poniżej arkad umieszczono Herb Uniwersytetu Jagiellońskiego (skrzyżowane berła na tarczy herbowej). Legenda: 600-LECIE ODNOWIENIA AKADEMII KRAKOWSKIEJ.

Rant:

Pięciokrotnie powtórzone lata 1400-2000 rozdzielone gwiazdkami.

Komentarz:

Jadwiga Andegaweńska (1373-1399), była trzecią córką Ludwika Węgierskiego i Elżbiety Bośniaczki. Tron polski objęła 16 października 1384 r. i to nie jako królowa, lecz jako król Polski. Była znana ze swej łagodności, odwagi, mądrości i troski o poddanych bez względu na pozycję społeczną. Umiała pisać, czytać, władała kilkoma językami (czeskim, łacińskim, niemieckim, polskim, węgierskim, włoskim). Dzięki niej doszło m.in.: do unii polsko-litewskiej, chrztu Litwy (poprzez poślubienie Władysława Jagiełły), rozwoju duchowego ojczyzny (fundowanie nowych kościołów, zakonów i opieka nad istniejącymi), powstania szpitali (czyli ówczesnych domów dla ubogich) oraz do odnowienia Akademii Krakowskiej (zrezygnowała z klejnotów i innych osobistych kosztowności, aby stworzyć fundusz na jej uruchomienie^[1], ponadto w testamencie zapisała swoje pozostałe rzeczy na ten cel). Podjęła się również negocjacji z wielkim mistrzem Zakonu Krzyżackiego Konradem von Jungingenem.

Pocztówka - Reprodukcja obrazu Piotra Stachiewicza z cyklu Królowa Jadwiga, Polska, l. 30. XX w., (zb. MNZP, MPF-16104)

W 1387 r. stanęła na czele wyprawy polskiej na Ruś Halicką. Wspomagało ją rycerstwo małopolskie i sandomierskie^[2]. Po nieznacznym oporze przyłączyła ponownie Ruś Czerwoną wraz z Przemyślem do Polski. Węgrzy byli w tym czasie zajęci rokoszem. Władysław Opolczyk próbował się przeciwstawić Jadwidze bez powodzenia^[3]. Dodatkowo pod Stubnem drogę jej zagrodziły wojska węgierskie z jej siostrą – Marią na czele. Zwyciężyła Jadwiga. Jan Długosz w swojej Kronice podał: (…) najjaśniejsza królowa polska Jadwiga (…). W krótkim zaś czasie zdobywa zamki Przemyśl, Jarosław, Grudek, Halicz i Trembowlę oraz miasto Lwów (…)^[4]. Powrót pod panowanie polskie, na ziemiach odzyskanych przez Jadwigę, przyjęto entuzjastycznie, ponieważ ludność tu zamieszkała pragnęła wyjść spod ucisku urzędników węgierskich^[5]. Przyjęli Jadwigę z wdzięcznem sercem^[6].

Królowa Jadwiga 18 lutego 1387 r. w Jarosławiu wydała przywilej dla ziemi przemyskiej. Na jego mocy potwierdziła przyłączenie tych ziem do Królestwa Polskiego, potwierdziła prawa i wolności mieszkańców wszystkich stanów oraz wyraźnie podkreślała swobodę wyznaniową, a także nakazała: zachować biskupów przemyskich, prałatów, kanoników i obie katedry to jest katolicką i ruską i kościoły, jak również ich dobra i dwory wedle ich praw (…)^[7]. A to na skutek próśb dygnitarzy przybyłych do Jarosławia w celu powitania królowej. Z Przemyśla byli min.: wójt przemyski Michał i rajcy, obaj biskupi: Eryk i Wasyli, obie kapituły, bojarzy, szlachta i lud^[8].

Z Jarosławia udała się do Gródka, następnie do Lwowa. Wracając stamtąd, 19 marca 1387 r. przybyła do Przemyśla^[9] i w nim gościła jak podaje Mieczysław Orłowicz^[10]. Sugerując się tymi informacjami przemyski artysta Marian Jerzy Fida namalował w 1985 r. obraz pt.: Królowa Jadwiga w Przemyślu. Jest to dzieło o wymiarach: 130x181 cm. Królowa jest przedstawiona wśród tłumu, siedząca bokiem na koniu, okrytym kropierzem o barwach polskich i andegaweńskich. Na jej powitanie wyszedł m.in.: biskup przemyski Eryk Vinsen. W tle widoczna rotunda św. Mikołaja otoczona chatami (fragmenty rotundy obecnie są pod prezbiterium przemyskiej katedry).  W dali, na wzniesieniu Zamek Kazimierzowski^[11].

Od razu po śmierci monarchini (17 lipca 1399) zaczął się rozwijać kult królowej Jadwigi. Już w 1426 roku rozpoczęto starania o jej kanonizację. Nastąpiło to jednak dopiero 8 czerwca 1977 r., dokonał jej papież Jan Paweł II podczas mszy świętej na krakowskich błoniach.

W samym Przemyślu, można odnaleźć liczne „ślady” jej osoby. Powstała żeńska szkoła powszechna przy ul. Ratuszowej 1 im. Królowej Jadwigi (później Świętej choć jeszcze wówczas nią nie była^[12]). Następnie Szkoły Podstawowej nr 3, czy wreszcie Gimnazjum nr 2; cały czas zachowując jej imię.

 W 1878 roku ksiądz Teofil Łękowski był współorganizatorem ochronki przemyskiej dla małych dzieci pod wezwaniem św. Jadwigi mieszczącej się przy ul. Waygarta 12. W 1905 r. jedna z willi przy obecnym Wybrzeżu Ojca Św. Jana Pawła II 10 została nazwana jej imieniem, a dawna ulica Ptasia została przemianowana na Królowej Jadwigi.

W 1910 r. z okazji obchodów 500-lecia bitwy pod Grunwaldem na tzw. Tablicy Grunwaldzkiej  umieszczono m.in.: wizerunki monarchów (Jadwigi i Władysława Jagiełły). W maju roku następnego Tablicę umieszczono w ścianie zewnętrznej Katedry, dodając obramowanie, w którym napisano m.in.: KRÓLOWEJ JADWIDZE ZA PRZYWILEJE 1387. W zbiorach muzeum posiadamy projekt Tablicy autorstwa Jana Raszki ofiarowany przez samego artystę^[13], kopię tablicy wmurowanej w prezbiterium katedry^[14] oraz liczne jej przedstawienia ikonograficzne^[15].

                                                                                                          04.10.2024

Anna Durkacz-Foremska

Płaskorzeźba „Jadwiga i Jagiełło w Przemyślu” min.: w podzięce królowej Jadwidze za przywileje 1387 r., Jan Raszka, Polska, Kraków-Przemyśl, 1910 (zb. MNZP, ZNr-5498)

Literatura:

- Długosz J., Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, [w:] Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego dzieło czcigodnego Jana Długosza. Kronika krakowskiego gorliwego badacza dziejów swego narodu zestawione z największą starannością i dbałością o prawdę historyczną,  Księga X (1370-1405)

-Durkacz-Foremska A., „Królowie w Przemyślu”. Monety władców Polski w zbiorach Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, Przemyśl 2023

- Eadem, Szkolnictwo kobiet na przestrzeni wieków, [w:] Nasz Przemyśl, Nr 8 (238), październik 2024

- Eadem, Z historii przemyskiego szkolnictwa, [w:] Nasz Przemyśl, Nr 9 (203), wrzesień 2021

- Fac L., Szkice z dziejów Przemyśla i Ziemi Przemyskiej, Przemyśl 2012

- Hauser L., Monografia miasta Przemyśla, Przemyśl 1883

- Informator Polski. Wykaz firm, Przemyśl 1935

- Legumina-Dwernicka R., Historia pisana obrazami, [w:] Przemyskie Zapiski Historyczne, t. XX:2016, Przemyśl 2016

- Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Przemyślu i okolicy, Lwów 1917

- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,  red. B. Chlebowskiego, t. IX, Warszawa 1888

- Wyrobisz A., Jadwiga, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1991

Źródła ikonograficzne:

- MPF-80, MPF-2123, MPF-2228, MPF-2325, MPF-2326, MPF-9995/A-B, MPF-14449,

MPF-14639, MPF-14640, MPF-14979, MPF-16104, MPF-17341, MPF-19073

Artefakty kulturowe:

- Moneta kolekcjonerska – MPH-14265

- Płaskorzeźba/ kopia Tablicy Grunwaldzkiej – ZNr-5498

- Projekt gipsowy Tablicy Grunwaldzkiej – ZNr-5499

---

[1] A. Wyrobisz, Jadwiga, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1991, s. 270.

[2] L. Fac, Szkice z dziejów Przemyśla i Ziemi Przemyskiej, Przemyśl 2012, s. 61.

[3] L. Hauser, Monografia miasta Przemyśla, Przemyśl 1883,s. 105.

[4] J. Długosz, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, [w:] Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego dzieło czcigodnego Jana Długosza. Kronika krakowskiego gorliwego badacza dziejów swego narodu zestawione z największą starannością i dbałością o prawdę historyczną,  Księga X (1370-1405), s. 237-238; A. Durkacz-Foremska, „Królowie w Przemyślu”. Monety władców Polski w zbiorach Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, Przemyśl 2023, s. 39.

[5] M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Przemyślu i okolicy, Lwów 1917, s. 18.

[6] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,  red. B. Chlebowskiego, t. IX, Warszawa 1888, s. 161.

[7] L. Fac, op. cit., s. 62; A. Durkacz-Foremska, op. cit., s. 41.

[8] Słownik geograficzny Królestwa…, op. cit., 161-162.

[9] Ibidem,  s. 63.

[10] M. Orłowicz, op. cit., s. 53.

[11] R. Legumina-Dwernicka, Historia pisana obrazami, [w:] Przemyskie Zapiski Historyczne, t. XX:2016, Przemyśl 2016, s. XIV, XXXVII-XXXVIII.

[12] Informator Polski. Wykaz firm, Przemyśl 1935, s. 57-58; A. Durkacz-Foremska, Z historii przemyskiego szkolnictwa, [w:] Nasz Przemyśl, Nr 9 (203), wrzesień 2021, s. 18; Eadem, Szkolnictwo kobiet na przestrzeni wieków, [w:] Nasz Przemyśl, Nr 8 (238), październik 2024, s. 17.

[13] Projekt gipsowy, Jan Raszka, Polska, Kraków-Przemyśl, 1910, wym.: 53,7x47 cm (zb. MNZP, ZNr-5499).

[14] Płaskorzeźba/ kopia tablicy „Jadwiga i Jagiełło w Przemyślu”, Jan Raszka, Polska, Kraków-Przemyśl, 1910, wym.: 137,7x232 cm (zb. MNZP, ZNr-5498).

[15] Fotografie i pocztówki np.: MPF-80, MPF-2123, MPF-2228, MPF-2325, MPF-2326, MPF-9995/A-B, MPF-14449, MPF-14639, MPF-14640, MPF-14979, MPF-17341, MPF-19073.

Miejsce eksponowania: obecnie nieeksponowany