MPF-18503
Typ obiektu: ikonografia |
Nazwa / tytuł: Obchody 190-tej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, Przemyśl 1981
Datowanie zabytku: 3 maja 1981 r.
Autor / warsztat: nieznany
Miejsce powstania / znalezienia: Polska, Przemyśl
Technika wykonania: naświetlanie | wywoływanie | utrwalanie |
Materiał: papier fotograficzny |
Wymiary zabytku: wysokość 9,1 cm, szerokość 13,9 cm
Rodzaj: zbiory historyczne
Numer inwentarza: MPF-18503
Opis zabytku:
Fotografia czarno - biała przedstawiająca tłum ludzi, na Wzgórzu Zamkowym, podczas uroczystości z okazji 190-tej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Tłum stoi wśród drzew i trzech flag pionowych w barwach narodowych. Jedni są uchwyceni przodem do kadru inni tyłem. Mężczyzna w centrum, patrzący w kadr, w ciemnych włosach i jasnej marynarce to pan Andrzej Koperski (archeolog). Drugi mężczyzna, blondyn, w okularach i jasnym ubiorze to przemyślanin - inż. Roman Grochowski, ówczesny kierownik fabryki opon "STOMIL" w Dębicy.
Komentarz:
W 1951 r. władze komunistyczne zakazały czcić pamięć uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Od drugiej połowy lat siedemdziesiątych opozycja zaczęła więc organizować nielegalne obchody. Przełomem okazało się, powstanie NSZZ „Solidarność”, która sprawiła, że 3 maja 1981 r. odbyły się państwowe obchody 190-tej rocznicy uchwalenia niniejszej Konstytucji. Choć odbyły się one legalnie, to w większych miastach pod czujnym okiem SB i były one omawiane następnego dnia. Po wprowadzeniu stanu wojennego (13 grudnia 1981), przez kilka następnych lat, opozycja ponownie organizowała niezależne obchody. Jednak oficjalnie święto to wróciło do kalendarza dopiero po 1989 r., a w 1990 r. sejm ustanowił dzień 3 maja jako Święto Narodowe.
W Przemyślu obchody 190-tej rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja rozpoczęły się przed południem, uroczystą Mszą świętą w przemyskiej Katedrze[1], którą celebrował prawdopodobnie ks. bp. Ignacy Tokarczuk (wspierający działalność NSZZ „Solidarność”). Z kościoła ludność przeszła, uroczystym pochodem, ulicą Zamkową na Wzgórze Zamkowe, pod pomnik poświęcony Twórcom Konstytucji 3 Maja[2]. Do miejsca z tradycją manifestacji patriotycznych Przemyślan. Zgromadzony tłum na miejscu odśpiewał m.in.: hymn polski, Rotę[3], czy w trochę zmienionej i rozszerzonej formie pieśń Witaj, moja jutrzenko[4]… (znana też jako Mazurek 3 Maja, Trzeci Maj Litwina autorstwa Rajnolda Suchodolskiego). Wygłoszono wówczas także okolicznościowe przemówienia. Głos zabrali m.in.: Czesław Kijanka (od 7 października 1980 r. przewodniczący Prezydium Komitetu Założycielskiego Regionu Południowo-Wschodniego "Solidarność" w Przemyślu), Adam Szostkiewicz[5] (m.in.: polski dziennikarz, nauczyciel w I Liceum Ogólnokształcącym w Przemyślu, członek NSZZ "Solidarność"), Eugeniusz Opacki (od 7 października 1980 r. wiceprzewodniczący Prezydium Komitetu Założycielskiego Regionu Południowo-Wschodniego "Solidarność" w Przemyślu, od grudnia 1980 r. współredaktor niezależnego czasopisma Regionu Południowo-Wschodniego "Solidarność" – „Odnowa”), czy Stanisław Baran[6] (członek Prezydium Komitetu Założycielskiego Regionu Południowo-Wschodniego "Solidarność" w Przemyślu).
Kolejnym punktem uroczystości było złożenie kwiatów i wieńców (m.in.: przez Krzysztofa Prokopa – autora książki pt.: 25 lat "Solidarności" 1980-2005) przy pamiątkowym kamieniu[7], który na tą okazję odrestaurowano. Potwierdza to, wmurowana w betonowy postument, tablica z napisem: W 190 ROCZNICĘ/ KONSTYTUCJI 3 MAJA/ w święto Stronnictwa/ DEMOKRATYCZNEGO/ odnowili członkowie/ SD/ 3 MAJ 1981r”. Była to jedna z inicjatyw SD popierająca wówczas próby ustanowienia rocznicy Konstytucji jako święto narodowe. W pobliżu pomnika ulokowano dodatkowo maszty z flagami o barwach narodowych[8].
Jeden z naocznych świadków, Pan Andrzej Koperski, tak wspomina to wydarzenie: „43 lata minęły jak jeden dzień (...) W podświadomości, może na wyrost, miałem wrażenie, że to zgromadzenie patriotyczne mieszkańców jest inwigilowane. Ten czas, początek maja 1981 roku, w moim odczuciu był okresem prawdziwej radości z formującego się masowego ruchu "SOLIDARNOŚCI". Budziło się pragnienie bycia uczestnikiem takich uroczystości. (...) Po tych obchodach, osobiście nie spotkałem się z bezpośrednimi uwagami krytycznymi lub represjami, ze strony zwierzchników czy władz”[9].
Wśród uczestników wiecu byli obecni mieszkańcy miasta Przemyśla i regionu; niezależnie od wieku. Zgromadzeni to zarówno dzieci, młodzież, ludzie w sile wieku jak i starcy[10]. Wszyscy ci którzy mieli nadzieję na wielkie przemiany, na lepsze jutro.
23.04.2024
Anna Durkacz-Foremska
Literatura:
- Prokop K., 25 lat "Solidarności" 1980-2005, Przemyśl, sierpień 2005.
Źródło mówione:
- Relacja Andrzeja Koperskiego z dn. 6 kwietnia 2024.
Źródła ikonograficzne:
- MPF. 18501
- MPF. 18503
- MPF. 18504
- MPF. 18505
- MPF. 18511
[1] K. Prokop, 25 lat "Solidarności" 1980-2005, Przemyśl, sierpień 2005, s. 43.
[2] Zdjęcie ze zbiorów Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej (MNZP) MPF-18504 i MPF-18511.
[3] Wg relacji Andrzeja Koperskiego z dn. 6 kwietnia 2024; Andrzej Koperski – archeolog, w l. 1966-2008 pracownik Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej, w l. 2001-2019 również wykładowca w PWSW w Przemyślu. Działacz Towarzystw naukowych, kulturalnych i społecznych. W l. 1989 -1990 członek Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” w Przemyślu oraz Radny Miasta w l. 1998-2002.
[4] K. Prokop, op. cit., s. 42.
[5] Zdjęcie ze zbiorów MNZP, MPF-18501 i MPF- 18505.
[6] K. Prokop, op. cit., s. 42.
[7] Ibidem, s. 43.
[8] Zdjęcie ze zbiorów MNZP, MPF-18503.
9 Wg relacji Andrzeja Koperskiego z dn. 6 kwietnia 2024.
[10] Zdjęcie ze zbiorów MNZP, MPF-18501 i MPF-18504.