Typ obiektu: fotografia |

Nazwa / tytuł: Profesor z uczniem

Datowanie zabytku: wrzesień 1935

Autor / warsztat: nieznany

Miejsce powstania / znalezienia: Przemyśl, Polska

Technika wykonania: naświetlanie | wywoływanie | utrwalanie |

Materiał: papier fotograficzny |

Wymiary zabytku: wysokość 6,2 cm, szerokość 9,2 cm

Rodzaj: zbiory historyczne

Numer inwentarza: MPF-14173

Opis zabytku: Fotografia przedstawia nauczyciela/profesora wraz z około 10-letnim uczniem. Zdjęcie zostało wykonane w sali lekcyjnej – fotograf znajdował się za plecami chłopca. Na pierwszym planie uchwycono został siedzący w szkolnej ławie uczeń (leżą przed nim rozłożone książki i zeszyty, on słucha profesora. Na lewym rękawie bluzy mundurka ma przyszytą tarczę szkolną. Drugim plan to natomiast siedzący za biurkiem nauczyciel (na blacie stoi kałamarz, bibularz, leżą rozłożone książki; coś czyta). W tle ściana (widoczny fragment tablicy). Na odwrocie odręczny zapisek: VI d / prof. …? / IX/1935”.

Komentarz:

Szkoła to zarówno budynek jak i instytucja zajmująca się kształceniem, opieką i wychowaniem uczniów. Przyjrzyjmy się więc rozwojowi szkolnictwa na terenie Przemyśla.

                Dzięki włączeniu przez Kazimierza Wielkiego Rusi Czerwonej w granice państwa polskiego (1340-1346) zaczęto tworzyć na terenie ziemi przemyskiej łacińską sieć parafialną a przy nich szkoły parafialne oraz szkoły ruskie przy cerkwiach. Miały one kształcić miejscową młodzież męską oraz wychowywać w duchu religijnym. Budynki szkolne lokalizowano najczęściej w pobliżu świątyń. Pomieszczenia szkolne oprócz nauczania często służyły taż jako mieszkanie dla nauczyciela, niekiedy także dla uczniów. Wychowanków napływowych z okolicznych miejscowości było bardzo mało ze względów prawnych (Ustawa sejmowa z 1496 r. ograniczała możliwość opuszczania przez chłopów ich miejsc zamieszkania), poglądowych rodziców (lepiej mieć w domu pasterzy trzody niż doktorów prawa) oraz ekonomicznych (brak funduszy). Dopiero bp Wacław Hieronim Sierakowski 19 lipca 1752 r. wydał list pasterski do wiernych  z diecezji przemyskiej, w którym zachęcał rodziców, aby posyłali swoje dzieci do szkół, a od szlachty żądał, by nie zabraniała uczęszczania do szkół swym poddanym.

                W Przemyślu szkoła łacińska istniała już przed 1390 r. przy kościele katedralnym pod wezwaniem Św. Piotra i Pawła. Był to budynek drewniany ulokowany w pobliżu dzisiejszej katedry grekokatolickiej (dawny kościół jezuicki). Budynek murowany uzyskała szkoła kapitulna (średnia) w 1568 r., przy dzisiejszym Kościele Archikatedralnym (ob. Muzeum Archidiecezjalne) oraz filia Akademii Krakowskiej. Dzieci szlachty ziemi przemyskiej uczyły się w nich czytać, pisać, rachować, języka łacińskiego, liturgii i śpiewu kościelnego. Dzięki temu rajcy i ławnicy przemyscy władali piórem i własnoręcznie się podpisywali na aktach urzędowych.

                Szkoły przycerkiewne lokowano min.: przy katedrze cerkiewnej p.w. Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny przy bramie lwowskiej (Władycze, ok 1500), przy cerkwi Świętej Trójcy (ul. Basztowa, 1629) oraz na przedmieściu Błonie (1774-1808) istniała drewniana szkoła trywialna o elementarnym poziomie nauczania.

Następnie zaczęły powstawać kolegia jezuickie. W Przemyślu uruchomiono takie w 1628 r. i wyparło ono szkołę katedralną. Mieściło się ono przy obecnym pl. T. Czackiego 2. Pierwotnie składało się ono z pięciu klas z językiem wykładowym łacińskim, ale szybko je zamknięto. Na nowo otwarto je w 1654 r., a w latach 1750-1772 rozbudowano.

W wyniku I rozbioru Polski Przemyśl znalazł się w zaborze austriackim, zaborca wprowadził własny system oświatowy. Zbiegło się to z kasatą zakonu Jezuitów w 1773 r. Rząd austriacki przejął kolegium, wprowadził nauczycieli świeckich i utworzył w jego miejsce gimnazjum z językiem wykładowym niemieckim. Dopiero od roku szkolnego 1867/1868 językiem wykładowym stał się polski. W 1895 r. wyodrębniono z niego gimnazjum ukraińskie, a w 1906 – Zasańskie, które ulokowano przy ul. Piotra Skargi. W 1895 r. także gimnazjum przeniesiono do nowego budynku przy ulicy Dobromilskiej (ob. Słowackiego).

W okresie galicyjskim działały w Przemyślu również i inne instytucje naukowe i wychowawcze, takie jak np.: Seminarium żeńskie na Zasaniu, Etatowa męska szkoła ludowa 6-klasowa przy ul. Wodnej, Prywatna szkoła wydziałowa żeńska PP. Benedyktynek, Prywatna Szkoła klasowa izraelicka (ul. Jagiellońska), Pensjonat Marii Hild (Rynek), Pensjonat żeński P. Iwanickiej (ul. Mostowa) i Uzupełniająca szkoła Przemysłowa (ul. Wodna). Z wyższych szkół można wymienić: Czteroletni Zakład Teologiczny obrz. łac. i czwarty rok wydziału teologicznego obrz. gr.-kat. W latach wcześniejszych także seminarium dla kleryków.  W mieście była również tzw.: szkółka niedzielna, do której uczęszczali np.: czeladnicy, gdyż w tygodniu pracowali i do szkół innych uczęszczać nie mogli. Od 1899 r. działał w Przemyślu również Uniwersytet Ludowy im. A. Mickiewicza organizujący kursy czytania i pisania dla analfabetów. Walką z analfabetyzmem i rozwijaniem sprawności fizycznej wśród młodzieży zajęły się w Przemyślu także i takie organizacje jak: Stowarzyszenie Rękodzielników „Gwiazda” (1869) czy Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” (1885). Wśród towarzystw ukraińskich np.: Towarzystwo „Proświta” (1891), „Sokił” (1910), a żydowskich: Żydowski Uniwersytet Ludowy (1903).

Wśród dziewcząt nauczanie zaczęto dopiero w II połowie XVIII w. lecz na bardzo małą skalę. Nauki pobierały one w domach lub klasztorach. Później gdy zaczęły powstawać szkoły żeńskie to i tak liczba uczennic była mała. Przemyślanki w okresie galicyjskim mogły się również edukować w seminarium nauczycielskim i w Instytucie Ruskim dla Dziewcząt (od 1927 r. zmieniono nazwę na Instytut Ukraiński dla Dziewcząt).

W czasie I wojny światowej część nauczycieli i uczniów została wcielona do wojska, ale nauka nadal trwała. Na początku wojny większość budynków szkolnych przeznaczono na koszary i szpitale. Natomiast w 1916 r.  otwarto w Zakładzie Salezjańskim pierwszą i jedyną wówczas na ziemiach polskich szkołę organistowską.

W okresie międzywojennym również w Przemyślu nie brak szkół powszechnych (9), gimnazjalnych (5), zawodowych (4), muzycznych (4), tanecznych (2) jak i seminariów (4). Do wspomnianych wyżej towarzystw, które w czasach galicyjskich działały nad zmniejszeniem analfabetyzmy dołączyły nowe, takie jak np.: Chrześcijańskie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej (Young Men Christian Association, 1919-1923), ukraińskie „Ridna Szkoła” (1926), czy żydowskie: Stowarzyszenie Szkółka Polsko-Hebrajska „Eden” czy Żydowska Samopomoc Akademicka.

W okresie II wojny światowej, już w połowie września, do lewobrzeżnego Przemyśla wkroczyły wojska niemieckie i rozpoczął się I okres okupacji niemieckiej. 28 września natomiast wkroczyli Sowieci i rzeka San stała się rzeką graniczną dzielącą miasto na dwie strefy okupacyjne. Dlatego też już w październiku 1939 r. w mieście wprowadzone zostały kolejne zmiany w szkolnictwie. W prawobrzeżnej części zostało ono przebudowane na wzór radziecki. Ogółem funkcjonowało wówczas czternaście szkół, w tym pięć średnich. Na dziewięć szkół podstawowych pięć miało polski język wykładowy, a z pięciu średnich tylko dwie. Pozostałe szkoły wykładały w języku rosyjskim. Natomiast na Zasaniu w tym czasie władze niemieckie wyraziły zgodę na utworzenie dwóch szkół podstawowych z językiem polskim i jednej z językiem ukraińskim. Równocześnie utworzono niemiecką szkołę podstawową i gimnazjum. 28 czerwca 1941 r. rozpoczął się okres II okupacji niemieckiej, większość budynków szkolnych i seminariów zostało wówczas zajętych przez wojsko na koszary i szpitale, ale również zezwolono na otwarcie nowych (cztery podstawowe i trzy zawodowe). Część uczniów i nauczycieli walczyło także niemalże na wszystkich frontach II wojny. Wielu, pochodzenia żydowskiego zostało zamordowanych przez hitlerowców. Niektórzy nauczyciele podjęli się tajnego nauczania; odbywało się ono w ich mieszkaniach i w zespole budynków klasztornych SS Benedyktynek i Felicjanek.

Po II wojnie światowej, w okresie tzw.: zimnej wojny, w 1966 r. w ramach jubileuszu Tysiąclecia Państwa Polskiego, którego elementem była budowa szkół pod hasłem „Tysiąc szkół na Tysiąclecie” w Przemyślu wybudowano z budżetu państwa i środków społecznych szkołę tzw. Tysiąclatkę (Szkoła Podstawowa Nr 14). Szkoła ta posiadała także schron przeciwlotniczy tzw. Schron Kierowania Obroną Cywilną, który w l. 90. XX w. utracił swój militarny status i został przyjęty przez władze szkolne, a w 2016 r. został udostępniony dla zwiedzających.

W okresie PRL, w roku szkolnym 1984/1985 oddano do użytku publicznego nowy, okazały i nowoczesny budynek Szkoły Podstawowej Nr 6 na Kazanowie. 27 października 2005 r. Rada Miejska w Przemyślu nadała jej imię Ojca Świętego Jana Pawła II, a uroczystości nadania odbyły się 2 czerwca 2006 r.

1 września 1991 r. do użytku publicznego oddano natomiast nowy, pokaźny gmach Szkoły Podstawowej Nr 16. W szkole tej edukują się uczniowie klas I-VIII (w l. 1999-2017 kl. I-VI i gimnazjaliści) oraz stworzono tzw. klasy integracyjne dla dzieci niepełnosprawnych.

Natomiast w roku 1996 II Liceum Ogólnokształcące otrzymało nowy budynek przy ul. B-pa Jakuba Glazera.

Ostatnie lata (począwszy od 2020 r.) zmieniają całkowicie sytuację oświaty, która musiała odnaleźć się w nowej dla wszystkich rzeczywistości (rozpowszechnienie się wirusa COVID-19). Drugie półrocze roku szkolnego 2019/2020 rozpoczęło się zamknięciem szkół i rozpoczęciem kształcenia na odległość (nauczanie zdalne). Początki były trudne.

Teraz rozpoczynamy nowy rok szkolny 2021/2022 i mamy nadzieję, że wszystko wróci do normalności.

08.09.2021
Anna Durkacz-Foremska

Literatura:

- J. Ataman, W. H. Sierakowski i jego rządy w diecezji przemyskiej, Warszawa 1936.

- J. Chachaj, Łacińskie szkoły parafialne na terenie metropolii lwowskiej w epoce nowożytnej, Lublin 2005.

- A. Cieplińska, Życie kulturalno-oświatowe w Przemyślu w dobie autonomii galicyjskiej, [w:] Przemyśl i jego mieszkańcy w Królestwie Galicji i Lodomerii, Przemyśl 2013.

- B. Filarecka, Życie kulturalne Przemyśla w okresie II Rzeczypospolitej, Przemyśl 1997.

- L. Hauser, Monografia miasta Przemyśla, Przemyśl 1883.

- Informator Polski. Wykaz firm, Przemyśl 1935.

- Z. Konieczny, Szkolnictwo średnie miasta Przemyśla w latach 1918-1939, Przemyśl 1985.

- M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Przemyślu i okolicy, Lwów 1917.

- R. Pelczar, Szkolnictwo parafialne w ziemi przemyskiej i sanockiej (XIV-XVIII w.), Warszawa 1998.

- S. F. Piątkiewicz, Przewodnik po Przemyślu i jego okolicach z planem miasta i dodatkiem informacyjnym, Przemyśl 1891.

- T. Pudłocki, Iskra światła czy kopcąca pochodnia? Inteligencja w Przemyślu w latach 1867-1939, Kraków 2009.

- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. IX, pod red. B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1888.

- G. Stojak, Informator wystawy „Klasa starej daty”, Przemyśl 2002.