MP-E-162
Typ obiektu: rzeźba | rzeźba drewniana |
Nazwa / tytuł: Chrystus Frasobliwy
Datowanie zabytku: XVIII w. ?
Autor / warsztat: nieznany
Miejsce powstania / znalezienia: Leszczawka, Polska
Technika wykonania: rzeźbienie |
Wymiary zabytku: wysokość: 61 cm, podstawa 30 x 28 cm
Rodzaj: zbiory etnograficzne
Numer inwentarza: MP-E-162
Opis zabytku:
Chrystus Frasobliwy na postumencie. Na frontowej płaszczyźnie postumentu ryzowany siedmiopalczasty liść, nawiązujący wyglądem do liścia kasztanowca. Postument opalony od płomienia świecy. Stopy Jezusa również zniszczone przez nadpalenie. Postać Chrystusa odbiega od kanonu "Frasobliwego", który siedzi na skale a prawą stopę ma wspartą o ludzką czaszkę [tak zwaną "Czaszkę Adama"]. Tu Chrystus w pozycji niemalże stojącej lekko oparty jest o zwój podwójnej woluty w kształcie litery S. Esownica posiada poprzeczne [poziome] ryzowanie. Stopy opierają się na dolnym zwoju woluty. Chrystus ma przechyloną głowę na prawą stronę i lekko podpiera ją dłonią. Na głowie korona cierniowa w formie dwóch przeplatających się pasm. Perizonium na biodrach układa się w poziome fałdy, przewiązane z przodu. Szczegóły anatomiczne takie jak stopy i dłonie są tylko zaznaczone, natomiast twarz jest bardziej szczegółowo dopracowana. Nie odzwierciedla rysów wizerunku Jezusa przedstawianego w sztuce sakralnej a przypomina miejscowego chłopaka z sąsiedztwa. Długi nos a przede wszystkim lekki uśmiech wyróżniają tę postać pośród innych przedstawień Chrystusa Frasobliwego. Widoczne ślady białej polichromii.
Komentarz:
Motyw postaci wspierającej głowę na ręce znany był od starożytności i wyrażał zawsze smutek, boleść, przygnębienie lub zadumę. W Polsce wizerunek siedzącego na skale Chrystusa, potocznie zwanego „Frasobliwym” pojawił się na przełomie XV i XVI w. Podstawowy kanon przedstawiał Chrystusa, w cierniowej koronie na głowie, odartego z szat, tylko w przepasce na biodrach. W momencie przed ukrzyżowaniem, siedzi na skale a głowę podpiera prawą ręką. Łokieć [lub stopa] często opierają się o czaszkę. Jak podają apokryfy, oprawcy Jezusa, kopiący dół, w którym mieli umocować krzyż natrafili na kości pierwszego człowieka – Adama. Odrzucili czaszkę, która potoczyła się pod nogi siedzącego Jezusa. W innej wersji krzyż ustawiono bezpośrednio na czaszce.
W okresie baroku Chrystusowi Frasobliwemu dodano płaszcz królewski i trzcinę – berło. Postać Frasobliwego stała się bardzo popularna w kulturze ludowej poprzez swój prosty i jasny przekaz cierpienia. Najbardziej znane są wizerunki z XIX wieku, ale nie wyklucza to wcześniejszych przedstawień. Na powszechny brak zachowania wcześniejszych figur, w głównej mierze wykonanych z drewna, mogły wpłynąć między innymi warunki atmosferyczne – figury Frasobliwego często ustawiano w kapliczkach – a także przekonanie, że zniszczona a poświęcona figura czy obraz „nie może się poniewierać” i należy ją spalić.
Trudno określić dokładną datę powstania rzeźby. Odnosząc się do wieku powstania cerkwi w Leszczawce [postawiona w 1618 r. remontowana w latach 1763-17661] można przyjąć XVIII wiek. Zastanawiający jest liść kasztanowca na postumencie. W Polsce kasztanowiec pojawił się pod koniec XVI wieku, sprowadzony z Austrii. Do XIX wieku nie znano jego pochodzenia, rozpowszechniona była opinia, że ta roślina wywodzi się z Indii. Czy był drzewem na tyle niezwykłym w Leszczawce [o ostrym klimacie], że zasługiwał na "uwiecznienie" w podstawie rzeźby? Możliwe, bowiem we wsi był dwór, w przy dworze mogły rosnąć kasztanowce1.
Figura Frasobliwego przypuszczalnie cieszyła się lokalnym kultem; stawiano przed nią zapalone świece [o czym świadczy nadpalony dół]. Obecna podstawa nie jest integralną częścią rzeźby. Została wykonana oddzielnie może pochodzić z późniejszego okresu. Postument został zrekonstruowany nowym klockiem umocowanym na czterech drewnianych ćwiekach. Front klocka ozdobiono ryzowanym liściem kasztanowca.
Katarzyna Trojanowska
- Stanisław Kryciński - "Pogórze Przemyskie", Rewasz, Warszawa 1992
- Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, nakł. F.Sulimierski, W.Walewski, Warszawa 1880-1914, T.V. str.170.