Typ obiektu: archiwalia | dokument | klepsydra |

Nazwa / tytuł: Klepsydra Ludwika Uiberalla

Datowanie zabytku: 1918 r.

Autor / warsztat: Drukarnia Józefa Styfiego w Przemyślu

Miejsce powstania / znalezienia: Przemyśl

Technika wykonania: druk |

Materiał: papier | farba drukarska |

Wymiary zabytku: wys.: 42,5 cm , szer.: 60 cm

Rodzaj: zbiory historyczne

Numer inwentarza: MP. Hist-453

Opis zabytku:

Dokument drukowany na papierze niebarwionym w układzie poziomym. Zawiera – podane w sposób zwięzły – najważniejsze informacje dotyczące zmarłego. Najwięcej miejsca w formule klepsydry (określanej niekiedy także nekrologiem) zajmuje imię i nazwisko zmarłego – LUDWIK UIBERALL, zapisane wersalikami i wytłuszczoną czcionką. Poniżej, wyśrodkowanym tekstem znalazły się informacje o tym, kim był zmarły, następnie data i okoliczności śmierci oraz data i miejsce pogrzebu. W lewym, dolnym rogu widnieje nazwa zakładu pogrzebowego realizującego usługę związaną z pochówkiem. W tym przypadku był to przemyski zakład Władysława Stupnickiego, który mieścił się pod adresem Rynek 23. W prawym zaś rogu podano nazwę drukarni, w której wydano powyższy dokument – Drukarnia Józefa Styfiego, znajdująca się w Przemyślu przy Rynku 18. Całość ujęta w charakterystyczną dla klepsydr i nekrologów czarna ramkę.

Komentarz:

Powyższy dokument znajduje się zbiorach archiwalnych Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej. Warto dodać, że instytucja ta dysponuje kolekcją liczącą ponad czterysta dokumentów tego typu, które pozostają ważnym źródłem do badań genealogicznych czy historii życia społecznego.

W głównej mierze są to klepsydry pochodzące z lat 1918 i 1919, powiadamiające o śmierci uczestników walk polsko-ukraińskich o Lwów i Wschodnią Galicję. Wśród nich przeważają te wydawane przez drukarnie lwowskie (W. A. Szyjkowskiego, Pośpieszna, Szczęsnego Bednarskiego, Jana Łukasiewicza, Udziałowa, Artura Goldmana). Nie brakuje też tych drukowanych w Przemyślu, które wychodziły głównie spod sztancy wspomnianego już  drukarza Józefa Styfiego.

Wśród poległych, których klepsydry przechowywane są w zbiorach Muzeum było wielu odważnych, młodych ludzi (niekiedy jeszcze dzieci), którzy z wielkim zapałem stanęli do walki  w obronie ojczyzny. Należy zaznaczyć, iż idea walki o niepodległość Polski była silnie zakorzeniona także wśród części młodzieży wyznania mojżeszowego. Do tej grupy należy postać Ludwika Uiberalla, którą warto przybliżyć w związku z kolejną rocznicą odzyskania przez Polskę niepodległości.

Ludwik Uiberall

Urodził się 28 października 1897 roku w Rzeszowie jako syn adwokata Jakóba Uiberalla i Malwiny z domu Rosenbach. Był wnukiem przemyskiego adwokata Wilhelma Rosenbacha i  siostrzeńcem słynnej psychoanalityczki Heleny Deutsch.

Z domu rodzinnego wyniósł umiłowanie polskości i głęboki sentyment do ziemi ojczystej. Już jako młody chłopiec odznaczał się pracowitością, a przy tym niezwykłą dobrocią i skromnością, dzięki której zjednywał sobie ludzi.

Do szkoły powszechnej uczęszczał w Strzyżowie nad Wisłokiem, zaś do gimnazjum w Przemyślu, gdzie wykazywał nadzwyczajne zdolności w nauce. Następnie rozpoczął studia medyczne w Wiedniu. Po kilku miesiącach studiów uniwersyteckich wcielony został w roku 1916 do armii austro-węgierskiej i po ukończeniu szkoły oficerskiej w Opawie, skierowano go na front włoski. Służył dwa lata w 45 pułku piechoty. Ranny w prawą rękę w bitwie nad Piavą, powrócił do Przemyśla w październiku 1918 r.

W chwili odradzenia się państwa polskiego, po wybuchu walk polsko-ukraińskich o Przemyśl, mimo tego, że nie władał jeszcze dobrze ranną ręką, zgłosił się jako ochotnik w szeregi obrońców miasta, wstępując do10 pułku piechoty Wojska Polskiego.

11 listopada 1918 r. podczas forsowania mostu kolejowego, prowadząc swój oddział za ostrzeliwanym przez przeciwnika pociągiem pancernym, został trafiony w prawą nogę. Ciężko ranny, został  przeniesiony do szpitala powszechnego, gdzie mimo starań lekarzy nie udało się go uratować. Zmarł 4 grudnia 1918 r. po ciężkich cierpieniach, na rękach czuwającej przy nim matki.  Cztery dni przed śmiercią został awansowany do stopnia podporucznika.

6 grudnia 1918 r. odbył się pogrzeb Ludwika Uiberalla. Pochowany został z należnymi honorami wojskowymi na cmentarzu żydowskim w Przemyślu. W pogrzebie wziął udział sztab 10 p.p. dwa plutony tegoż pułku z muzyką, delegaci władz polskich i liczna publiczność („Gazeta Przemyska” z 7 grudnia 1918 r.).

Za bohaterstwo i ofiarę życia w obronie Przemyśla i Ziemi Przemyskiej odznaczony został pośmiertnie „Krzyżem Walecznych” i „Gwiazdą Przemyśla”.

16 listopada 1919 r. w Przemyślu miały miejsce uroczyste obchody z okazji pierwszej rocznicy oswobodzenia Przemyśla. Doszło wtedy do pewnego incydentu związanego z osobą Ludwika Uiberalla, który odbił się szerokim echem w lokalnej prasie. W „Nowinach Poniedziałkowych” pod datą 24 listopada ukazał się artykuł zatytułowany „Oburzająca samowola p. burmistrza”, ostro krytykujący zachowanie Józefa Kostrzewskiego, który podczas odczytywania na Rynku listy bohaterów poległych w obronie polskości Przemyśla umyślnie pominął nazwisko chorążego Ludwika Uiberalla, choć znajdowało się ono na czele wykazu. Szczegółowo przedstawiając udział w walkach o Przemyśl i poświęcenie zmarłego, autor artykułu podsumował: Tej zasługi jednak nie raczył uznać p. burmistrz. Nazwisko Uiberalla opuścił! A stało się to chyba dlatego – na wstyd wyznać należy – bo bohaterski ten młodzieniec różnił się wyznaniem i „rasą” od innych bohaterów.

Bibliografia:

Żydzi polscy w służbie Rzeczpospolitej,pod redakcją A. K. Kunerta i A. Przewoźnika, Warszawa 2002 (reprint)

„Ziemia Przemyska”, R. 4, nr 28 z 7 grudnia 1918 r.

„Baczność”, R. 1, nr 1 z 15 grudnia 1918 r.

„Nowiny Poniedziałkowe”, R. 1, nr 36 z 24 listopada 1919 r.

Miejsce eksponowania: obecnie nie eksponowany