Typ obiektu: numizmatyka | pieniądz | moneta |

Nazwa / tytuł: Półgrosz koronny Władysława Jagiełły

Datowanie zabytku: 1386-1434

Autor / warsztat: nieznany

Miejsce powstania / znalezienia: Polska, Kraków

Technika wykonania: bicie |

Materiał: srebro |

Wymiary zabytku: śr.: 23,1 mm

Rodzaj: zbiory historyczne

Numer inwentarza: MPH-246

Opis zabytku:

Awers:

W centrum, w otoku perełkowym, korona. Legenda otokowa: MONE WLADISL[A]I.

Rewers:

W centrum, w otoku perełkowym, ukoronowany orzeł. Legenda otokowa: REGI[S]: P[OL]O[N]IAE.

Komentarz:

Władysław Jagiełło na mocy układu w Krewie, przyjął chrzest w 1386 r. To otworzyło mu drogę do poślubienia Jadwigi i pozostania królem Polski. Koronowany był 4 marca 1386 r. w katedrze wawelskiej przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzanta. W 1387 r. doprowadził do chrystianizacji Litwy. W latach 1409-1411 prowadził wielką wojnę z zakonem krzyżackim i dowodził w zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem (1410). Wziął wówczas wielu jeńców[1], część z nich przytrzymywał w przemyskim Zamku, a innych szlachta w swoich posiadłościach[2]. Ponadto ziemia przemyska była wtedy dla króla ważną bazą organizacyjno-zaopatrzeniową. Korzystał z pożyczek na cele wojenne u biskupa przemyskiego Juliusza z Lubienia i miasta Przemyśla. Wśród 50 chorągwi z Korony, które stanęły pod Grunwaldem, walczyła czternasta chorągiew ziemi przemyskiej[3]. W herbie miała żółtego, dwugłowego orła na niebieskim tle. Scenę tą próbował przybliżyć przemyski artysta Marian Jerzy Fida w obrazie pt.: Chorągiew Ziemi Przemyskiej w bitwie pod Grunwaldem, namalowanym w 1990 r. Jest to dzieło o wymiarach: 139,5x244,5 cm[4].

Marian Jerzy Fida, Chorągiew Ziemi Przemyskiej w bitwie pod Grunwaldem, Polska, Przemyśl, 1990, olej, płótno, wym.: 139,5x244,5 cm, (zb. MNZP, MPS-13054), fot. archiwum MNZP.

Władysław Jagiełło wiele czasu spędził w Przemyślu, czasami nawet bywał tu kilka razy w roku przy okazji m.in. tzw. objazdów. Odbywał tu również konsultacje i narady z miejscowymi urzędnikami i załatwiał sprawy sądowe[5]. Tu także mógł realizować swoje hobby – ulubioną rozrywką króla było polowanie i obcowanie z przyrodą, czemu się oddawał w pobliskiej Medyce[6] oraz na Bakończycach[7]. Na Bakończycach, na ponad 100 hektarach, otoczonych gdzie nie gdzie bagnami był zwierzyniec – trzymywano tu dla celów myśliwskich grubą zwierzynę, w tym: jelenie, sarny i żubry[8]. Lipowica z kolei dawała miód królewskiej pasiece[9].

 Jan Długosz w Kronice Królestwa Polskiego wspomina, że król polski Władysław Jagiełło okres postu przed Bożym Narodzeniem w 1415 roku spędził na Litwie. Wracał przez Przemyśl, jadąc do Lwowa. W tej podróży towarzyszyła mu jego druga małżonka, królowa Anna[10]; rok później umarła. W 1417 roku, ożenił się ze starszą wiekiem, nierówną mu pochodzeniem (dworką) i nie akceptowaną przez większą część kraju Elżbietą Granowską z Pilczy[11]. Ślubowi temu sprzeciwiała się m.in. rada królewska, jednak pomimo to król Elżbietę poślubił, a następnie koronował[12]. Związek ten pobłogosławił arcybiskup lwowski, Jan z Rzeszowa w kościele parafialnym w Sanoku[13]. Była ona m.in. właścicielką Medyki[14] oraz miała swoją posiadłość w Łańcucie[15]. Król więc jeżdżąc często przez ziemię przemyską, przebywał  w Przemyślu i pobliskiej Medyce[16].

Po śmierci Elżbiety ożenił się z Zofią Holszańską. W październiku 1424 roku przebywając w przemyskim zamku dowiedział się o narodzinach syna Władysława (późniejszego Warneńczyka). Z radości tej pozostawił fundusze na budowę nowej katedry, choć kilka lat wcześniej (1412) cerkiew zamkową (Wołodara) przekazał na katedrę katolicką[17]. Modlił się dziękczynnie w kościele, królowej zaś wysłał dary[18]. Ksiądz Wojciech Michna dodaje: (…) modlił się cały dzień na katedrze zamkowej, porobił dary znaczne dla księży i Przemyślan[19].

Smutnym zaś dla Władysława Jagiełły okazał się pobytu w Przemyślu wiosną 1427 r., to tu dowiedział się o śmierć drugiego nowonarodzonego syna Kazimierza. Szybko jednak płodność królowej Zofii pocieszyła Jagiełłę, była bowiem znowu brzemienna[20]. Następnego więc syna nazwali również Kazimierz (późniejszy Jagiellończyk)[21].

Władysław Jagiełło otoczył Przemyśl swoją opieką – nadał miastu liczne przywileje. W 1389 r. nadał mu prawo magdeburskie[22] i dał sto łanów frankońskich. Zwolnił na 6 lat od opłat od pól i łąk, na 16 lat od winnic i na 20 od lasów[23]. Ustanowił roczny targ ośmiodniowy zaczynający się od dnia św. apostołów Piotra i Pawła[24]. W 1409 r. zezwolił mieszkańcom paść bydło, czerpać pożytki i zakładać ogrody owocowe. Pozwolił także w swych lasach ciąć drzewo na opał i budowle oraz sprzedawać w ratuszu sól i inne towary[25]. W 1424 r. potwierdził nadane grunty we wschodniej części miasta pomiędzy Sanem a Wiarem z pastwiskami, zaroślami, ogrodami i jeziorami[26].

1 czerwca 1434 r. Władysław Jagiełło umarł w Gródku na zapalenie płuc, którego nabawił się w Medyce; w gaju, podczas nocnego słuchania śpiewu słowików[27]. A zamiłowanie do nasłuchiwania słowików, lasów medyckich i Przemyśla miał już Jagiełło od dzieciństwa, gdyż przebywał tu czasami z przyrodnimi braćmi: Andrzejem i Dymitrem.

11.02.2025
Anna Durkacz-Foremska

Popiersie Wł. Jagiełły, NN, Polska, pocz. XX w., (zb. MNZP, ZNr-3006), fot. P. Husarz.

Literatura:

- Bakończyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,  red. B. Chlebowskiego,t. I, Warszawa 1880.

- Bardach J., Władysław II Jagiełło, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1991.

- Długosz J., Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, [w:] Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego dzieło czcigodnego Jana Długosza. Kronika krakowskiego gorliwego badacza dziejów swego narodu zestawione z największą starannością i dbałością o prawdę historyczną. Księga XI (1413-1430), red. M. Skowronek, Warszawa 2009.

- Dzieduszycki L., Przemyśl, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,  red. B. Chlebowskiego, t. IX, Warszawa 1888.

- Fac L., Szkice z dziejów Przemyśla i Ziemi Przemyskiej, Przemyśl 2012.

- Gilewicz A., Rożański J., Ziemia Przemyska rys historyczno-krajoznawczy, Kraków 1963.

- Hauser L., Monografia miasta Przemyśla, Przemyśl 1883.

- Karpiński R., Władysław III Warneńczyk, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1991.

- Michna W., Przemyśl i jego okolice, Nowy Sącz 1872.

- Misiak T., W dorzeczu środkowego Sanu. Środowisko przyrodnicze, przemiany na przestrzeni wieków i ochrona, Przemyśl 2005.

- Orłowicz M., Ilustrowany przewodnik po Przemyślu i okolicy, Lwów 1917.

- Piątkiewicz S. F., Przewodnik po Przemyślu i jego okolicach z planem miasta i dodatkiem informacyjnym, Przemyśl 1891.

- Szulc T., Nierówność stanowa w małżeństwach Jagiellonów i królów elekcyjnych, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2017, t. CIV.

- Wapowski B., Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego od roku 1380 do 1535, t. I, Wilno 1847.

Artefakty kulturowe:

- Fida M. J., Chorągiew Ziemi Przemyskiej w bitwie pod Grunwaldem, Polska, Przemyśl, 1990, olej, płótno, wym.: 139,5x244,5 cm, (zb. MNZP, MPS-13054).

- Popiersie Wł. Jagiełły, NN, Polska, pocz. XX w., (zb. MNZP, ZNr-3006).

---

[1] J. Bardach, Władysław II Jagiełło, [w:] Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1991, s. 280.

[2] A. Gilewicz, J. Rożański, Ziemia Przemyska rys historyczno-krajoznawczy, Kraków 1963, s. 19; M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Przemyślu i okolicy, Lwów 1917, s. 52; L. Fac, Szkice z dziejów Przemyśla i Ziemi Przemyskiej, Przemyśl 2012, s. 68, 71.

[3] A. Gilewicz, J. Rożański, op. cit., s. 19.

[4] M. J. Fida, Chorągiew Ziemi Przemyskiej w bitwie pod Grunwaldem, Polska, Przemyśl, 1990, olejne, płótno, wym.: 139,5x244,5 cm, (zb. MNZP, MPS-13054).

[5] L. Fac, op. cit., s. 65-66; J. Bardach, op. cit., s. 281.

[6] L. Fac, op. cit., s. 69.

[7] T. Misiak, W dorzeczu środkowego Sanu. Środowisko przyrodnicze, przemiany na przestrzeni wieków i ochrona, Przemyśl 2005, s. 25.

[8]Ibidem, s. 25, Bakończyce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,  red. B. Chlebowskiego,t. I, Warszawa 1880, s. 85.

[9] T. Misiak, op. cit., s. 23.

[10] J. Długosz, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, [w:] Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego dzieło czcigodnego Jana Długosza. Kronika krakowskiego gorliwego badacza dziejów swego narodu zestawione z największą starannością i dbałością o prawdę historyczną. Księga XI (1413-1430), red. M. Skowronek, Warszawa 2009,  s. 55.

[11]Ibidem, s. 72; L. Fac, op. cit., s. 66; T. Szulc, Nierówność stanowa w małżeństwach Jagiellonów i królów elekcyjnych, „Studia Prawno-Ekonomiczne” 2017, t. CIV, s. 139-140.

[12] B. Wapowski, Dzieje Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego od roku 1380 do 1535, t. I, Wilno 1847, s. 392; T. Szulc, op. cit., s. 147.

[13] J. Długosz, op. cit., s. 73; L. Fac, op. cit., s. 66.

[14] S. F. Piątkiewicz, Przewodnik po Przemyślu i jego okolicach z planem miasta i dodatkiem informacyjnym, Przemyśl 1891, s. 4.

[15] J. Długosz, op. cit., s. 72.

[16] Ibidem, s. 72 i 76.

[17] M. Orłowicz, op. cit., s. 18; L. Dzieduszycki, Przemyśl, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich,  red. B. Chlebowskiego, t. IX, Warszawa 1888, s. 152.

[18] L. Fac, op. cit., s. 66; R. Karpiński, Władysław III Warneńczyk, [w:] Poczet królów i…, s. 287.

[19] W. Michna, Przemyśl i jego okolice, Nowy Sącz 1872, s. 19.

[20] B. Wapowski, op. cit., s. 44.

[21] L. Fac, op. cit., s. 66; B. Wapowski, op. cit., s. 46.

[22] M. Orłowicz, op. cit., s. 18; L. Hauser, Monografia miasta Przemyśla, Przemyśl 1883, s. 106-107; L. Dzieduszycki, op. cit., s. 156, 162.

[23] L. Hauser, op. cit., s. 107.

[24]L. Dzieduszycki, op. cit., s. 162; L. Hauser, op. cit., s. 107-108.

[25] T. Misiak, op. cit., s. 25.

[26]Ibidem, s. 25; L. Dzieduszycki, op. cit., s. 162.

[27] J. Bardach, op. cit., s. 286; B. Wapowski, op. cit., s. 213.

Miejsce eksponowania: obecnie nieeksponowany