Typ obiektu: fotografia |

Nazwa / tytuł: Fotografia - Stara Synagoga w Przemyślu (wnętrze)

Datowanie zabytku: oryginał-okres międzywojenny; fotokopia - lata 90. XX w.

Autor / warsztat: nieznany

Miejsce powstania / znalezienia: Przemyśl

Technika wykonania: fotokopia |

Materiał: papier fotograficzny |

Wymiary zabytku: wysokość 16,2 cm, szerokość 12,6 cm

Rodzaj: zbiory historyczne

Numer inwentarza: IPH-F-418

Opis zabytku:

Wnętrze nieistniejącej obecnie (XVI w.) Starej Synagogi w Przemyślu przy ul. Jagiellońskiej 33.

Kadr przedstawia fragment głównej sali modłów z architektoniczną bimą w części centralnej; w formie altany, wspartej na bogato dekorowanych kolumnach, z balustradą. Na pierwszym planie widać dwa (z trzech) okrągłych filarów bimy, bez zwieńczenia, natomiast trzecia kolumna posiada kapitel koryncki, z motywami liści akantu. Widoczne są również dwa żyrandole - pająki z brązu oraz u dołu, pulpity ławek dla wiernych. W prześwicie bimy, w ścianie wschodniej widocznej za trzecim filarem bimy znajduje się fragment Aarona ha-kodesz z bogatą dekoracją snycerską (w kamieniu - napisy w języku hebrajskim i menora) oraz jedna półkolumna. Powyżej fragment polichromii - lwa jako znaku Judy, ludu Izraela, symbolu potęgi, siły i odkupienia. Nad polichromią są rzeźbione w kamieniu liście akantu, a z boku, w górnej partii ścian jest uchwycone okno z wkomponowaną gwiazdą Dawida (u góry).

Jak pisze Mieczysław Orłowicz synagoga wedle daty na drzwiach została wybudowana w r. 1579, jednak pierwotnie była to budowla drewniana, a w jej miejsce powstała murowana dopiero w latach 1592-1594. W 1934 roku wpisano ją do rejestru zabytków. Podczas II wojny światowej (28 czerwca 1941 rok) została uszkodzona przez hitlerowców (bima wysadzona w powietrze). Ten dzień wspomina Przemysław Bystrzycki: Od Żydowskiego Miasta szła chmura gęstego dymu. Smugnęło iskrami…iskry nabrały mocy. Uczułem woń spalenizny. Usłyszałem krzyki…Z ulicy od Żydowskiego Miasta wpadło kilka postaci, ubranych w czerń…Wbiegli już na rynek…Grupa stanęła…Zbita ciasno…Oprócz nich nikogo nie było już. Tylko niemieccy żołnierze…Ktoś z nich krzyknął, ktoś ręce wzniósł, cały tłum…jakby łkał słowem: Elonaj! Elonaj!...
- Pali się? – Zapytałem głośno siebie.
- Stara synagoga na Rybim Placu.
Natomiast o. Rafał Woźniak OFR będąc na „poobiednim” spacerze ulicą Jagiellońską zauważył: "kupę gruzów…stara bożnica ma zniszczony dach”. Uszkodzony budynek stał w tej formie 15 lat. Ostatecznie w 1956 roku, ówczesne władze miasta nakazały rozebrać doszczętnie ruiny pomimo protestów konserwatora zabytków, który chciał ją odbudować.

Literatura:

• M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Przemyślu i okolicy, Lwów 1917, s. 82,
• Nowości Ilustrowane Nr 28, Kraków 12 lipca 1913, s. 8-9,
• P. Bystrzycki, Płynie rzeka płynie, t. 1, Poznań 1982, s. 193-195.
• o. R. Woźniak OFR, Przemyśl w latach II wojny światowej w relacji kronikarza klasztoru Franciszkanów-Reformatów, Przemyśl 1998, s. 77-78.