Aniela (Lela) z Wolskich Pawlikowska (1901-1980) – ilustratorka książek, graficzka i malarka, żona Michała, ostatniego właściciela dóbr Medyka pod Przemyślem

Lela Pawlikowska urodziła się 11 lipca 1901 roku we Lwowie jako najmłodsze z pięciorga rodzeństwa w inteligenckiej rodzinie o bogatych tradycjach kulturalnych. Jej babka od strony matki, Wanda z domu Monné była narzeczoną Artura Grottgera, a po jego śmierci poślubiła malarza Karola Młodnickego. Ojciec Anieli, Wacław Wolski, był pionierem przemysłu naftowego w Galicji, a matka, Maryla z Młodnickich – poetką i animatorką życia kulturalnego we Lwowie na przełomie wieków. Wraz z siostrą Beatą (późniejszą poetką i pisarką, Obertyńską) Aniela odebrała domowe wykształcenie, a pierwszych lekcji rysunku udzielał obu siostrom we Lwowie psycholog i pedagog, teoretyk sztuki, Władysław Witwicki.

Pawlikowska nie uzyskała żadnych świadectw szkolnych, w tym matury i nie mogła studiować na żadnej wyższej uczelni. Naukę kontynuowała więc eksternistycznie (jako tzw. „hospitantka”) na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie u prof. Władysława Podlachy i prof. Antoniego Bołoz-Antoniewicza (historia sztuki) oraz w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych u prof. Wojciecha Weissa i Kazimierza Sichulskiego (malarstwo). W lutym 1924 roku została żoną Michała Pawlikowskiego, kolekcjonera, pisarza i wydawcy, właściciela majątku Medyka koło Przemyśla. W małżeństwie tym do II wojny urodziło się pięcioro dzieci: Maria Ludwika w domu nazywana Lulą (1925-2008), Kasper (1927-2020), Agnieszka w domu nazywana Szyszką (1930-1944), Łukasz (1932-1935) i Dorota (1937).

W roku 1925 zadebiutowała artystycznie jako ilustratorka Jagnieszki, opus primum prywatnego rodzinnego wydawnictwa, tzw. Biblioteki Medyckiej. W okresie międzywojennym, tworząc głównie w Medyce, Zakopanem (w Domu pod Jedlami) i we Lwowie, wykonała m. in. wiele ilustracji książkowych, grafiki (w tym tekę linorytów pt. Bogurodzica) oraz szereg portretów (głównie osób z rodziny, ale także z kręgu znajomych, w tym osób zasłużonych dla kultury), pejzaży, scen rodzajowych, projektów pocztówek (wydanych w 1938 roku przez Książnicę – Atlas). Za Portret pani Szajnochowej otrzymała zaszczytne wyróżnienie na dorocznym Salonie Zachęty w 1934 roku. Była mistrzynią stylizacji, ale tworzyła głównie w nurcie polskiego Art Déco.

W czasie wojny najpierw przebywała we Lwowie pod okupacją radziecką, a potem w Krakowie i w pobliskich Goszycach we dworze Zofii z Zawiszów Kernowej. Wczesną wiosną 1942 roku wyjechała wraz z dziećmi do Rzymu, gdzie w Prymasowskim Komitecie Pomocy Uchodźcom pracował jej mąż. W Wiecznym Mieście zaczęła zarobkowo malować portrety, głównie zamożnych osób.

Po wojnie, kiedy zarówno Lwów, jak i ukochana Medyka zostały zagarnięte przez Związek Radziecki, wraz z mężem i dwojgiem dzieci (najstarsza córka Lula wstąpiła we Włoszech do klasztoru, a młodsza Szyszka zmarła na białaczkę) zamieszkała w Londynie, a jej twórczość portretowa stała się podstawą utrzymania rodziny i źródłem pomocy dla krewnych w kraju. Bardzo ceniona jako portrecistka w latach 50. i 60. XX wieku w Europie Zachodniej i na Wyspach Brytyjskich, wykonała m. in. portrety Aleksandry księżniczki Kentu oraz Diany Spencer, przyszłej księżnej Walii i jej rodzeństwa. Portretowała także przebywających w Londynie polskich polityków oraz arystokratów i dyplomatów z całego świata. W sumie na emigracji wykonała na zamówienie ponad 800 portretów. Pracując zarobkowo musiała praktycznie zrezygnować z innych rodzajów wypowiedzi twórczej, co było powodem jej rozterki duchowej.

Po roku 1956 wielokrotnie towarzyszyła mężowi w wyprawach do Polski. Po śmierci męża (1970) przyjeżdżała sama dbając o zakopiański Dom pod Jedlami oraz zachowanie zgromadzonego tam Domowego Archiwum Pawlikowskich. Zmarła w Londynie 23 grudnia 1980 roku.

W 1997 roku znaczna część dorobku artystki została przekazana przez jej syna Kaspra do Muzeum Narodowego w Krakowie. Na obecnej wystawie „WPROST ZE SIEBIE” Twórczość Leli z Wolskich Pawlikowskiej (1901-1980) prezentujemy prace, które pozostały w zbiorach rodziny i osób prywatnych, a także te, które znalazły się w kolekcji Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej.

Aniela (Lela) Pawlikowska née Wolska (1901–1980) – book illustrator, graphic and painting artist, wife of Michał Pawlikowski - the last owner of the Medyka estate near Przemyśl

Lela Pawlikowska was born on 11 July 1901 in Lviv as the youngest of five siblings in an educated family with rich cultural traditions. Her maternal grandmother, Wanda née Monné, had been engaged to artist Artur Grottger and after his death she married another artist Karol Młodnicki. Aniela’s father, Wacław Wolski, was a pioneer of oil industry in Galicia and her mother, Maryla Wolska née Młodnicka – a poetess and organizer of cultural activities in Lviv at the turn of the centuries. Along with her sister Beata (later a poetess and writer by the name of Obertyńska), Aniela received home education; the first drawing lessons were given to the sisters by a psychologist, teacher and art theoretician, Władysław Witwicki.

Pawlikowska did not receive any school certificates, including the matura (school-leaving) one, so she could not study at university. Therefore she continued her education informally as a “hospitantka” (unenrolled student) at King Jan Kazimierz University in Lviv attending classes by Professor Władysław Podlacha and Professor Antoni Bołoz-Antoniewicz (art history), and at the Academy of Fine Arts in Kraków with Professors Wojciech Weiss and Kazimierz Sichulski (painting). In February 1924 she married Michał Pawlikowski, a collector, writer and publisher, owner of the Medyka estate near Przemyśl. By the Second World War they had had five children: Maria Ludwika called Lula by the family (1925–2008), Kasper (1927–2020), Agnieszka nicknamed Szyszka (1930–1944), Łukasz (1932–1935) and Dorota (1937).

In 1925 she made her artistic debut as an illustrator of “Jagnieszka”, opus primum of the family’s private publishing house, so-called Biblioteka Medycka (The Medyka Library). Between the wars, working mainly in Medyka, Zakopane (in the villa called Dom pod Jedlami) and in Lviv, she made a lot of book illustrations, graphics (including a portfolio of linocuts titled “Bogurodzica”) and a series of portraits (mainly of the family, but also the circle of friends, featuring major figures in Polish culture), landscapes, genre painting, designs of postcards (published in 1938 by the Książnica-Atlas publishing house). For her Portrait of Ms Szajnochowa she received an honorable mention at the annual art Salon of the Society for the Encouragement of Fine Arts in 1934. She was a mistress of stylization but mainly employed the Polish Art Déco style.

During the war she first stayed in Lviv under Soviet occupation and then in Kraków and the nearby Goszyce at the manor house of Zofia Kernowa née Zawisza. In early spring of 1942 she went with the children to Rome, where her husband worked at the Primate’s Committee for the Relief to Refugees. In Rome she started painting portraits as a source of income, mainly portraits of wealthy people.

After the war, when both Lviv and her beloved Medyka estate had been seized by the Soviet Union, Pawlikowska settled in London with her husband and two children (their eldest daughter Lula had entered a convent and the younger “Szyszka” had died of leukemia). Her portrait painting became the basic means of support for the family and aid for the relatives in the home country. Highly estimated as a portrait painter in the 1950s and 60s in Western Europe and the British Isles, among others she made portraits of Princess Alexandra of Kent and of Diana Spencer, the future Princess of Wales and her siblings. She also painted Polish politicians staying in London, as well as aristocrats and diplomats from all over the world. While in exile, she painted over 800 commissioned portraits altogether. Working for money, she had to abandon other kinds of artistic expression, which was quite a dilemma for her.

After 1956 she frequently accompanied her husband in his trips to Poland. When he died (1970) she used to come here on her own, taking care of the villa Dom pod Jedlami in Zakopane and the Pawlikowski Family Archive stored there. She died in London on 23 December 1980.

In 1997 a significant part of the artist’s works was handed over by her son Kasper to the National Museum in Kraków. At the current exhibition, “STRAIGHT FROM MYSELF. The artwork of Lela Pawlikowska née Wolska (1901-1980)”, we present the works which have been preserved in the collections of the family and private persons, as well as those from the collection of the National Museum of the Przemyśl Region.